Çalışmanın Adı: Çocuklar için İşyerlerinde Özel Risk Faktörleri

Çalışmanın Türü: Rapor-Araştırma

Çalışmanın Yazarı: A.Gürhan Fişek

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: 1985, Ankara

Çalışmanın Dili: İngilizce

Sayfa Sayısı: 46

Amaç: Kır ve kentte çalışan çocuklar konusunu irdelemek ve iş sağlığı ve güvenliği açısından tarım, inşaat ve üretim sektöründe çalışan çocukları değerlendirmek.

İçerik: Araştırma 3 ana kısımdan oluşmaktadır. İlk kısım durumun retrospektif değerlendirmesinden oluşmaktadır. Temel veriler şu anda çalışmakta olan yetişkin işçilere yöneltilmiş olan retrospektif sorulara verilen yanıtlardan derlenmiştir. İkinci kısım ise çocuk olan ve çalışan işçilere yönelik yapılmış olan sorulara dayanmaktadır. Üçüncü kısım ise 3 ayrı ayrı sektörde çalışma koşulları konusunda yapılmış olan araştırmalara dayanmaktadır.

Yöntem: Retrospektif soru sorma yöntemi kullanılmıştır.

Alıntı: Bir ücret karşılığı çalışmaya başlama, genellikle 13 yaş ve yöresinde başlar. Tarımsal alanda ücretli emek piyasasındaki kısıtlılıklar, ailece kentlere doğru göç etmeyi özendiren en önemli etmenler arasındadır. (s.32)

Bazı Anahtar Sözcükler: küçük ve orta boy işletmeler, işçi sağlığı iş güvenliği, tarımda çocuk işçiler

Öke, M. K.(1979); “Ankara’da Çırakların Çalışma Koşulları Üzerinde Toplum bilimsel Araştırma”, Çalışma Dergisi, Ocak-Nisan, s. 37-56.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makale, Ankara’nın Sanayi Çarşısı’nda ve Siteler’de bulunan 15 işyerinde 40 çırak ve genç işçi üzerinde uygulanan anket çalışması bulgularına ve Çırak-Der Ankara Şube Başkanı ile yapılan ve olduğu gibi aktarılan sınırlı bir görüşmeye dayanmaktadır. Anket formunda 41 tane soru yer almaktadır ve deneklerin yaşlarına, önce çalıştığı işyerlerine, işyerindeki kıdemlerine, sosyal güvencelerine, ne denli üretimin içinde olduklarına, günlük iş sürelerine, ücretlerine, tatil ve bayramlarda çalışma durumlarına, yıllık izin kullanmalarına, mesleksel sağlık ve güvenliğe, Çalışma Bakanlığı müfettişleriyle aradaki mesafeye, çalışmaya başlama nedenlerine, okul ile bağlarına, eğitim durumlarına, bir gün içinde ne kadar dinlenebildiklerine, kardeş sayılarına ve baba mesleklerine vb. ilişkin sorular sorulmuştur. Ayrıca kısaca hukuksal boyuta da değinilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Anket bulguları açıkça, eylemli olarak üretim sürecinin içinde olduklarını gösterirken, çıraklar nasıl bir zorlama getirilirse getirilsin öğrenci değildir ve olamazlar. Bunlar kalifiye olmayan genç emekçilerdir ve yaşlarının küçüklüğü dışında ergin işçilerden hiçbir farkları yoktur. Bu nedenle, bu kimselerin sosyal yararlandırılmaları, iş yasası kapsamına alınarak koruyucu hükümlerden yararlandırılmaları zorunludur. Türkiye’de sanayi çıraklığı diye bir kavram kabul edilemez, bunun kabul edilmesi yukarıdaki bulgularda görüldüğü gibi genç emekçilerin işverenler tarafından sömürülmelerinin legalize edilmesi, hukuka dayandırılması demektir. Bu nedenle bu kavram tümüyle reddedilerek literatürden çıkarılmalıdır. Çıkarılmalıdır çünkü bu yapı içinde hangi yasal düzenleme getirilirse getirilsin ıslahı olanaksızdır. (s.44-45)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklık, çalışma koşulları, işçi sağlığı iş güvenliği, iş kazası, toplumbilim

Fişek, A.G.; “Çocuk İşçilerin Sağlık-Sosyal Sorunları Araştırması”, Çalışma Ortamı Dergisi, Mayıs, Sayı 8, s. 27-32.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 29

Kapsam:

Azgelişmiş ülkelerde büyük bir orana sahip olan tam zamanlı çalışan çocukların, önlerinde seçenek bulunmamasını çalışmalarının temel nedeni olarak alan makalede, çalışan çocukların özellikleri, küçük işyerlerindeki çocukların çalışma koşulları ve çalışan çocukların sağlık durumları ile ilgili bulgulara yer verilmektedir. Sonuç bölümünde, çocuk işçilere yönelik sosyal politikaların gözden geçirilip yeni modellerin hayata geçirilmesi gerekliliği vurgulanmaktadır. Çocukların da katılımı ile, çıraklık eğitim merkezlerini ve işyerlerini kavrayan sağlık-sosyal örgütlenmenin ortaya çıkarılması önerilmektedir.

Makaleden Bir Alıntı:

Çocukların gelecekle ilgili beklentileri ele alındığında; hem cinsiyet, hem öğrenim durumu, hem de köken bakımından farklı ve üzerinde düşünülmeye değer sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Kızlar, geleneksel yapının etkisiyle, çalışma yaşamından çekilmeyi tasarlamaktadırlar. Bu görüşün etkisi altında olanlar, araştırma kapsamındaki kız çalışanların %71,8’ini kaplamaktadır. Bu, onların gelecekteki yaşamlarını çok yakından etkilemektedir. Çünkü, nitelikli bir emeğe dönüşmek çabaları yoktur. Ama gözlemler, ekonomik zorunluluklar nedeniyle, ileri yaşlarda yeniden ve niteliksiz olarak çalışma yaşamına dönmek zorunda kaldıklarını ortaya koymaktadır. (s.29)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, işçi sağlığı iş güvenliği, beslenme, çocuk sağlığı, sağlık-sosyal sorunlar, çıraklar eğitimi

Fişek, A.G.(1999); “Çalışan Çocuklar ve Küçük ve Orta Boy İşletmeler”, İşveren Dergisi, Cilt 37, Sayı 7, Nisan, Ankara.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 5

Kapsam:

Küçük işletmelerin ekonomide yeniden keşfedilen önemi ve avantajlarının yanında, düşük işçi sağlığı iş güvenliği düzeylerinin de değerlendirilmesi gerektiğini vurgulayan çalışma, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlem alma eksikliğinden kaynaklanan bir sonuç olduğu ve işyerinde çalışan işçi sayısı azaldıkça da (çocuk çalıştırılan işyerlerinde daha da vahim olmak üzere) düştüğü belirtilmiştir. Uluslararası gündemde, çocuk emeği sorununun son zamanlarda “hoşgörülemeyecek çocuk emeği” ekseninde tartışmalara kaydığı ve bu yelpazede “zor”la çalıştırmadan “zor”lu koşullara kadar olan kesim çalışmanın alanını belirlemektedir.

Çalışmadan Bir Alıntı:

19 yaşın altında 182 çocuk-genç, iş kazalarıyla meslek hastalıklarına bağlı ölüm ya da işgöremezlik sonucu çalışma yaşamından uzaklaşmıştır. Bu, aynı nedenlerle çalışma yaşamından uzaklaşanların %3,1’ini oluşturmaktadır. Geçici işgöremezlik verilen ve bir süre sonra işinin başına dönen çocuk-gençlerin oranı ise %2,7’dir. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, işçi sağlığı iş güvenliği, iş kazası, meslek hastalığı, küçük ve orta boy işletmeler, çalışma koşulları

Fişek, A.G.(1998); “Çalışan Çocuklar Sorununda İşveren Katkısının Geliştirilmesi”, Çalışma Ortamı, Eylül-Ekim, sayı 40, s. 2-6.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, çocukların çalıştırılması sorunu, insan hakları bağlamında ele alınmış; çocukların erken yaşta çalışma yaşamına girmesinin ve eğitim alanından çekilmesinin gelecekte toplumu nitelikli insangücünden yoksun bırakacağı gerçeğine deyinilmiştir. Çalışan çocuklar için çözümün uzun ve kısa erimde ayrı ayrı ele alınması gerektiği vurgulanmış; çocuk çalışmasında hoşgörünün sınırının ne olduğu sorusunda ise ILO’nun yanıtına yer verilmiştir. Yaşama ve çalışma koşullarındaki varlar ve yoklar listesinde yetişkinler ve çalışan çocuklar karşılaştırılmış; yasal temelin önemli olduğu fakat yapılması gerekenin, hem işçinin hem de işverenin içine sinmesi gerektiği belirtilmiş, “Fişek Enstitüsü”nün “gülümseyen söylem (soft-negotation)” yaklaşımının başarısına deyinilmiştir. Çocuk işçiliğinin sorumlusunun yalnızca işveren değil tüm toplum olduğu savlanmış, çocuğu çalışma yaşamına iten faktörleri önleyemediği için toplumun borçlu olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca, çocuk çalıştıran işverenlerin sorumlulukları ve çalışan çocuklar üzerine işverenlerle birlikte iki Fişek Projesi (ortak işçi sağlığı iş güvenliği birimi, çalışan çocuklara sağlık taraması) konularına yer verilmiştir. Makale, hedef ve yol-yöntem önerisi ile bitmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Yoksulluk, eğitim ve sosyal güvenlik sistemindeki yetersizlikler, gelecekteki işbulma kaygısı, çocukları çalışma yaşamına iterken; ucuz emek gereksinmesi, üretim için iyi bir takım oluşturma isteği ve geleneksel etmenler, işvereni bu yönelişe benimsemeye itmektedir. Dolayısıyla, “çalışan çocuklar” olgusunun sorumlusu tüm toplumdur. Küçük çocukların çalışma yaşamına hiç alınmamasına katkıyı tek başına işverenlerden değil; toplumun tüm kesimlerinden beklemek gerekir. (s.5)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, toplumun borcu, sosyal sorumluluk, ILO, gülümseyen söylem, işçi sağlığı iş güvenliği, yoksulluk

Fişek, A.G; Taşyürek, M; (1995), “Çocuk Çalıştıran Küçük İşyerlerine Çalışma Koşulları Üzerine Bir Araştırma”, Çalışma Ortamı, Eylül-Ekim, sayı 22, s. 15-23.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, Fişek Enstitüsü tarafından Ankara-Ostim Sanayi Sitesi’nde yürütülmekte olan, Küçük Çocuk Çalıştıran Küçük İşyerlerinde Sağlık Hizmeti Sunumu (Vefa Hizmeti) projesi çerçevesinde yeralan 126 işyerinde çalışma koşulları değerlendirilmiş ve bunlar çeşitli değişkenlere göre (bağımsız değişkenler, işverenin 15 yaş ve altında çocuk çalıştırıp çalıştırmaması, işyeri büyüklükleri, iş çeşitleri) karşılaştırılmıştır. Çalışma koşullarının değerlendirilmesinde, Avrupa Konseyi İşçi Sağlığı İş Güvenliği Komisyonu tarafından geliştirilmiş olan listeden yararlanılarak 10 bölümlü bir ölçüt geliştirilmiş ve ekte sunulmuştur. Bu ölçüt (İşyeri İşçi Sağlığı İş Güvenliği Göstergesi), kötüden iyiye göre sıralanan 5 puandan oluşmuş, her bölüm ayrı ayrı puanlanmış, genel ortalama için bu 10 bölüm puanlarının ortalaması alınmıştır. Makalede yeralan tablolar, her bölümde alınan puanlarla, genel ortalama, seçilen bağımsız değişkene göre ayrı ayrı sunulmuştur.

Makaleden bir Alıntı:

Tehlikenin büyüklüğünü ortaya koyan bir başka saptama da, tek tek “alt-gösterge”lere göre yapılan sıralamada, işyerlerinden, çocuk çalıştıran ve çalıştırmayanlar arasındaki en belirgin fark, sırasıyla, şu beş “alt-gösterge”de görülmüştür: 1. İşveren tutumu 2. Yangın riski ile ilgili önlemler 3. Ergonomik koşullar 4. Çalışma ortam koşulları 5. İşyeri makine araç ve gereçleri. (s.16)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çalışma koşulları, işçi sağlığı iş güvenliği

Aygün, R.; Akdur, R.(1978); “Ankara Siteler’deki Küçük İşyerlerinin Çalışma Koşulları ve İşçilere Ait Bazı Bilgilerin Belirlenmesi Araştırması”, 1. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, 19-21 Ekim , İstanbul, s. 563-580.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 2

Kapsam:

Araştırma, Ankara Tabip Odası’nın işçi sağlığı ve sosyal sorunlarına yönelik yapmayı tasarladığı araştırmalara katkı amacıyla, Ankara Siteler semtinden rastgele seçilmiş 100 işyerinde gerçekleştirilmiştir. Emek yoğun üretimin bir uzantısı olarak, maliyetleri düşürmek kaygısıyla küçük yaşlarda ve ucuza insangücü kullanıldığının, yine çalışma koşulları açısından, işyerlerinin sağlıklı olmadıkları ve genellikle denetimsiz çalışıldığının gözlemlendiği çalışma, ilerideki araştırmalara temel oluşturacak bir durum saptamasıdır.

Sunuştan Bir Alıntı:

Araştırmaya katılan 835 işçiden 439’u ( %62,5 ) 18 yaş altındadır. Bu bulgu, bizim gözlemlerimizi doğrulamaktadır. Aynı mal üretimi yapan büyük işyerlerinde ise, 18 yaş altı işçi sayısının %9 civarında olduğu görülmüştür. (s.564)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çırak eğitimi, çocuk gelişimi, işçi sağlığı iş güvenliği, ucuz işgücü

Çalışmanın Adı: ILO-IPEC Proje Raporu

Çalışmanın Türü: Proje Raporu (Çalışma, ILO-IPEC programı çerçevesinde yürütülmüştür)

Çalışmanın Yazarı: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: Mart 1996, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 101

Amaç: İş Teftiş Kurulu proje ekiplerince gerçekleştirilmiş çalışmaları bir araya getirmek.

İçerik: Bu çalışma; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’na bağlı 8 Grup Başkanlığında, 8 sektörde (soğuk ve sıcak metal işleri; polyester atölyeleri, hizmet sektörü hazır giyim, ayakkabı imalatı, deri konfeksiyon imalatı, oto tamir ve bakım, oto kaporta ve boya) yürütülmüştür. 1994 yılında yapılan çalışmaya katılan Grup Başkanlıklarına İş Teftiş Malatya Grup Başkanlığında görevli İş Müfettişleri de dahil edilmiştir. Kitapta, her bir sektör şu başlıklar etrafında değerlendirilmiştir: Öncelikli riskleri belirlemek” bölümünde, “seçilen risk, riskin seçilme nedeni, riske bağlı olarak ele alınacak hedef grup, riski çözme ortamı, riske yönelik çalışmalarda kullanılması düşünülen eğitim ve iletişim araçları, çalışan çocuklar projesinin uygulanmasında karşılaşılan eğitsel ve iletişimsel sorunlar, belirtilmesi gereken diğer hususlar” yer almaktadır. “Saha çalışmaları -eğitim çalışmaları- eğitim ve iletişim araçlarının üretilmesi” bölümünde ise; “ulaşılan işyerlerine ait sayısal veriler, iletişim ve eğitim araçları ile ilgili olarak yapılan çalışmalar, saha çalışmaları, eğitim çalışmaları, yapılan çalışmaların değerlendirilmesi, öncelikli riskin son durumu, bu aşamada verilen sonucun yeterliliği, yetersizliklerin nedeni, doğru olmadığı düşünülen uygulamalar, elde edilen sonuca katkı sağlayacağı düşünülen yeni öneriler” yer almaktadır. “Saha çalışmaları-eğitim çalışmaları-öneriler” bölümünde; “riskin çözümü için yapılan çalışmalar, bu dönemde başlatılan yeni çalışmalar, çalışmanın sonuçları, öneriler” bölümleri yer almaktadır.

Yöntem: Bu çalışmada, bir kısmı 1994 yılındaki çalışmalara katılmış 39 İş kitlenin bilgilendirilmesi, duyarlılaştırılması ve eğitilmesi görevlerini, seçilmiş amaca uygun olarak, doğru hedef kitle, doğru yer ve zamanda, uygun yöntem ve araçları kullanarak gerçekleştirilebilmek amacıyla “iletişim ve eğitim teknikleri” ve eğitimlerde kullanacakları eğitim-iletişim araçları konusunda eğitilmişlerdir. Bu çalışmada, iş denetimi klasik yaklaşımdan çıkarılarak yeni yaklaşımlara yönelinmiştir. Uygulanan yöntem, üç aşamalıdır: Birinci aşama gözleme ve dinlemektir; ikinci aşama değerlendirmek ve anlamaktır; üçüncü aşama ise tutum ve davranış değişikliği için davranmak ve politika oluşturmaktır. Üçüncü aşama, ILO-IPEC ile birlikte yürütülen “İletişim ve Eğitim Teknikleri Projesi” kapsamında yapılmıştır.

Alıntı: İşverenler, işyerlerinde uygun bir havalandırmanın gerekliliğini, uygun kişisel koruyucular kullanmanın yararlarını, kaliteli malzemenin faydalarını, boya yapılan bölümün tecrit edilmesi gerektiğini fazla çalışmanın zararlarını kabul etmelerine karşın, maliyet hesaplarına girdiklerinde tutumları direnmeye dönüşmektedir. Bu nedenlerle, ekonomik güce dayanan konularda olanaklarını zorlayarak gereklilikleri yerine getirmeye çalışmaları, bunun için harekete geçmeleri, tutum ve davranış değişikliği oluşturmaları, uzunca bir süreç sorunu olup, bu süreç içinde aralıklarla eğitim çalışması yapılması gerekmektedir.(s.22)

Bazı Anahtar Sözcükler: çocuk emeği, risk, işçi sağlığı iş güvenliği, çırak eğitimi