Çalışmanın adı: Çalışan Çocukların Sorunları: Sivas Çıraklık Eğitim Merkezi

Çalışmanın Türü: Yüksek Lisans Tezi

Çalışmanın Yazarı: Oktay Atmar

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: Ankara, 2006 (TODAİE Kamu Yönetimi Programı)

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 139

Amaç: Sivas sanayisi örneğinde, sanayide çalışan ve meslek eğitim

merkezinde eğitim gören çocukların, sosyo-ekonomik özelliklerini ve

çalışma koşullarını saptamaktır. Dolayısıyla bu çalışma, durum

saptamaya yöneliktir. İkinci bir amaç da mesleki eğitim merkezlerinde

verilen eğitimlerin, çalışan çocuklar tarafından nasıl algılanacağını

belirlemektir.

İçerik: İş Kanununda çocuk ve çocuk işgücünü koruyan belgeler ismini taşıyan birinci bölümde, çocuk ve çalışan çocuk kavramları tanımlanmakta, çocuk ve genç işgücünü koruyan uluslararası ve ulusal mevzuat incelenmektedir. İkinci bölümde, çocukları çalışmaya iten nedenler incelenmekte ve çocukların iş yaşamında karşılaştıkları sorunlar ile mesleki eğitimleri değerlendirilmektedir. Üçüncü bölümde ise Sivas’ta meslek eğitim merkezinde eğitim gören çıraklara ve işverenlere uygulanan saha çalışmasının bulgularına yer verilmektedir.

Yöntem: Veri toplama yöntemi olarak, anket seçilmiştir. Ancak anketin değerlendirimesi ve yorumlanmasında, araştırmacının mesleki gözlemlerinin katkısından da yararlanılmıştır. Anket, Sivas Meslek Eğitim Merkezi’nde eğitim gören ve sanayide çalışan çıraklara ve bu çırakları yanında çalıştıran ustalara uygulanmıştır.

Alıntı: Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya vasisi veya kişi reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında bakanlıkça belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. (s.39)

Anahtar kelimeler: çıraklar, çırak eğitimi, meslek eğitimi, sosyo-ekonomik düzey

Özener, B.; Duyar, İ.(2001); “Çalışan Çocuklar: Çarpık gelişen Bedenler”, Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı:54, Ocak-Şubat.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 10

Kapsam:

Çalışma yaşamının çocuk bedeninde yarattığı yıpranmaları belirlemek için, kentlerdeki

atölyelerde çalışan çırak çocuklar incelenmiştir. Bunun için Ankara’da yer alan iki büyük

çıraklık eğitim merkezine,(Ahievran-Ostim) yasa gereği haftada bir gün devam eden ve diğer

günler eğitim aldıkları alanda bir işyerinde çalışarak pratik anlamda eğitimlerini sürdüren 14-

18 yaş grubundan toplam 532 erkek çırak üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Çalışan

çocuklardaki bedensel yıpranmaları saptamak için de, kontrol grubu olarak aynı sosyo-

ekonomik düzeyden öğrenci olan, daha doğrusu çalışmayan bir grup da incelenerek çalışma

hayatının çırak çocuklar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.

Makaleden bir Alıntı:

Kemiklerde gözlenen bu aşırı büyüme ve kas dokusu artışı, ne yazık ki uzunlamasına gelişimin kısıtlanması pahasına gerçekleşiyor gibi görünmektedir. Çırakların boy ve ektomorfi bileşeni yönünden düşük değerler göstermesi, ileri sürülen bu görüşe bir destek olarak yorumlanabilir. Ektomorfi bileşeninin düşük değerler göstermesi, boyun normal gelişimini sağlayamadığı anlamına gelmektedir. Vücudun diğer bileşeni olan endomorfide çalışan çocuklar aleyhine gözlenen gerilik, çalışan çocukların yeterli ölçüde yağ birikimine sahip olmadığını ortaya koymaktadır. (s.3)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, ektomorfi, endomorfi, çocuk gelişimi, sosyo-ekonomik düzey

Öner, S.; Buğdaycı, R.; Kurt, Ö.; Toros, F.(2004); “Mersin Çıraklık Eğitim Merkezi Öğrencilerinde Depresyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 18:36-41.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 38

Kapsam:

Çalışan ergenlerde depresyon yaygınlığının ve depresyonun risk faktörlerinin belirlenmesi amacıyla yapılmış bir araştırma, makale şeklinde sunulmuştur. Kesitsel tipte planlanan bu çalışmaya, 2002 yılı Mayıs ayında Mersin Çıraklık Eğitim Merkezi’ne devam eden 1152 çırak ergen katılmıştır. Veri toplamak için; çırakların kişisel, ailesel ve çalışma yaşamı özelliklerini sorgulayan bir anket ve Çocuklar İçin Beck Depresyon Ölçeği (ÇBDÖ) uygulanmıştır. Risk faktörlerinin belirlenmesinde Binary Lojistik Regresyon analizi kullanılmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Türkiye’de ve dünyada, çalışan çocuk ve ergenlerle ilgili çalışmalar çok kısıtlıdır. Çalışmaların azlığı, sonuçlarımızın karşılaştırılmasını da kısıtlamıştır. Az sayıdaki çalışmada ise, BLR analizinin kullanılmaması nedeniyle çalışmamızda etkileyen faktörler hem ki-kare hem de BLR ile araştırılmıştır. Bu konuda yapılacak geniş kapsamlı araştırmalar, bu alanda verilecek koruyucu sağlık hizmetlerinin planlanmasında yol gösterici olacaktır. Çıraklarda çalışma yaşamının depresyonu artıran bir faktör olduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle

kısa vadede orta ve küçük ölçekli işletmelerin yoğun olduğu bölgelerde, sanayi sitelerinde ve ÇEM’lerinde sağlık, güvenlik ve psikolojik danışmanlık hizmeti veren merkezler ile sosyal tesislerin kurulması sağlanmalı, yerel özellikler ve problemler incelenerek, bölgesel çözümler geliştirilmelidir. Uzun vadede ise toplumun sosyal ve ekonomik güvenliği için çocuk işçiliği tamamen kaldırılmalıdır. Bu konuda devlet, işveren, kitle örgütleri, meslek kuruluşları ve aileler işbirliği yapmalıdırlar. (s.41)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, depresyon, risk faktörleri, koruyucu sağlık hizmeti

Erder, S.(2005); “Çalışan Çocuklar: Çırak mı İşçi mi? ”, Tes-İş Dergisi, Haziran, s.38-44.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 11

Kapsam:

Makalede, iş yerinde çalışan çocuklarla ilgili, yaklaşık 10 yıl önce yapılmış olan bir alan araştırmasında gözlemlenen, bazı eğilimlerden söz edilecektir. Temsil edici olmaktan çok, ilişki arayıcı bir araştırma olan bu çalışmada, İstanbul’da çalışan çocukların konumları ile ilgili bazı gözlemler yapılmıştır. Bu alan araştırması 1993 yılında, İstanbul’da Ümraniye’de, küçük sanayi sitelerinde çalışan çocuklar ve işverenleriyle görüşmelere; bu bölgedeki çıraklık eğitim merkezi ve işyerinde çırak eğitim programı açmış olan, bazı iş yerlerinde yapılmış olan görüşme ve gözlemlere dayanmaktadır.

Makaleden bir Alıntı:

Çalışan çocuklar ile ilgili araştırma sırasında dikkatimizi çeken ilk nokta, çocukların yoksulluk derecesi, aileleriyle ilişkileri, köken, çalışma koşulları ve çalışma saikleri açısından homojen bir grup olmadığıydı. Benzeri şekilde Altıntaş’ın Ankara’da yaptığı araştırmada da, sokakta çalışan çocukların homojen bir grup olmadığı vurgulanıyor. Yine aynı şekilde araştırmalar, kız çocukların çalışma yaşamı serüvenleriyle erkeklerinki arasında, belirgin farklılıkların olduğunu ortaya çıkarıyor. (s.38)

Bazı Anahtar Sözcükler:

aile, çalışan çocuklar, çıraklar, çırak eğitimi, çalışma koşulları, çocuk işçilik nedenleri, kız çocuk emeği, yoksulluk

Canbaz, S.(2003); “Samsun Çıraklık Eğitim Merkezine Devam Eden Çırakların Durumluluk-Sürekli Kaygı Düzeylerinin Değerlendirilmesi”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 13:33-39.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 25

Kapsam:

Gelişme çağındaki milyonlarca çocuk, uygun olmayan koşullarda çalıştırılarak istismar edilmektedir. Bu çalışma, Samsun ili Çıraklık Eğitim Merkezi(ÇEM)’nde okuyan ve çalışan çocukların sosyo-demografik özelliklerini ve çalışma yaşamına ilişkin bilgilerini ortaya koymak amacıyla planlanmıştır. Kesitsel tipteki bu araştırmanın evrenini, 2000-2001 öğretim yılında Samsun ili ÇEM’nde haftanın bir günü öğrenim gören ve diğer günlerde de bir işyerinde çalışan “aday çırak” ve “çırak” çocuklar oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan çocuklara; sosyo-demografik özelliklere, sosyo-ekonomik düzeye, çalışma yaşamı, çalışma ortamından ve çalışma koşullarından kaynaklanan risklere ilişkin soruları içeren anket formu, 15’er kişilik gruplar halinde gözlem altında uygulanmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Kısa vadede çocukların çalışması önlenemediğinden yapılması gereken, çalışma yaşamındaki çocukların sorunlarını çözmek, çalışma yaşamının gelişimleri üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirmeye yönelik önlemleri yaşama geçirmek olmalıdır. Çalışan çocukların sorunları, nedenleri ve çözüm yolları çeşitlilik içermektedir. Çok boyutlu olan bu konuda sorunlara yönelik çözümler devletin, işverenlerin, kitle örgütleri ve meslek kuruluşlarının, ailelerin ve çocukların işbirliği içerisinde ele alınmalıdır. (s.39)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çalışma koşulları, sosyo-ekonomik düzey, sosyo-demografik düzey

Bakar, C; Maral, I; Aygün, R; “Ostim ve Ahievran Çıraklık Eğitim Merkezlerinde Eğitim Gören Çırakların Sosyo-Demografik Özellikleri, Çalışma Nedenleri ve İş Yaşamı ile İlgili Özellikleri”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, 2004, 17:21-27

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 20

Kapsam:

Ankara İli’ndeki iki Mesleki Eğitim Merkezi’nde (MEM) eğitim gören çocukların sosyo-demografik özelliklerinin, çalışma nedenlerinin ve çalışma hayatı ile ilgili özeliklerin saptanması amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırma, 2002 Haziran ayında Ostim ve Ahi Evran MEM’de uygulanmıştır. 2575 çırak öğrenciden, 1434’ne(%55,7) ulaşılmıştır. Araştırmada, gözlem altında anket doldurma tekniği ile üç bölümden oluşan anket formu kullanılmış, birinci bölümde tanımlayıcı, ikinci bölümde aile ile ilgili ve üçüncü bölümde yapılan işle ilgili özellikler sorgulanmıştır. Veri toplama aşaması araştırma görevlisi ve intern doktorlar tarafından tamamlanmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Bu araştırma, 2002 Haziran tarihinde Ostim ve Ahievran Mesleki Eğitim Merkezi’nde(MEM) yapılmıştır. Araştırma öncesinde konu hakkında bilgi vermek amacıyla okul idarecileriyle görüşülmüş ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nden yazılı izinler alınmıştır. Ostim MEM’de 44 meslek dalında 1176, Ahievran MEM’de ise 35 meslek dalında 1399 çırak, eğitim görmektedir. Çalışmada iki MEM’de eğitim gören tüm öğrencilere ulaşılması hedeflenmiş, 1434(%55,7) öğrenciye ulaşılmıştır. Araştırma tarihinin dönem sonunda olması nedeniyle devamsızlık problemi olduğundan, araştırmaya katılım düşük olmuştur.

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, iş kazası, sosyo-demografik düzey

Alkış, N.; İrgil, E.; Pala, K.(2004); Aytekin, H; “Gemlik Çıraklık Eğitim Merkezinde Okuyan Çocukların Çalışma Koşulları ve Sosyal Sorunları”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, , 17:15-20.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 15

Kapsam:

Araştırma, 2000-2001 eğitim öğretim yılında Gemlik Çıraklık Eğitim Merkezi’nde okuyan ve çalışan çırakların çalışma koşulları ve sosyal sorunlarına ilişkin bilgileri elde etmek amacıyla yapılmıştır. Araştırmaya alınan çırakların %89’u erkek, %11’i kızdır ve yaş ortalaması 16,9’dır. Çırakların %50,5’i meslek edinmek amacıyla çıraklık eğitim merkezine geldiklerini ve 125 çırak da (%57,3) eğer yeniden fırsat verilirse öğrenimlerine devam etmek istediklerini belirtmişlerdir. Çırakların % 7,4’nün iş bitinceye kadar, %89,4’ünün 8 saatin üstünde çalıştıkları saptanmıştır. Bu süreler yasal olarak belirtilen çalışma sürelerinin çok üstündedir. Sonuç olarak çırakların kanunlar ile verilen haklara pratikte sahip olmadıkları, ağır şartlarda çalıştıkları saptanmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Çıraklık kurumu, geleneksel toplumlarda çocukların usta-çırak ilişkisi ve geleneksel emek ilişkileri içinde zanaat edinmesini, bir meslek grubuna girmeleri anlamını taşımaktadır. Çıraklığın geleneksel olarak toplumun alışık olduğu bir kurum olması ve çocukların “çırak” adı altında çalışmaya başlamaları, çocuğun emeğinin toplumsal ya da kültürel engellerle karşılaşmadan kolayca sömürülmesine ve çalışan çocuk sayısının yaygınlaşmasına neden olmaktadır. (s.15)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çıraklarda alkol-sigara alışkanlığı, sosyal sorun, çalışma koşulları, çalışma süresi

Abay, A.R.(2002); “Çırak Öğrencilerin Sorunları (Bostancı Çıraklık Eğitim Merkezi Örneği)”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:2.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Bostancı Çıraklık Eğitim Merkezi.’ne devam eden öğrencilerin sorunlarını belirleyip,

ulusal düzeydeki sorunları da dikkate alarak çözüm önerileri geliştirmektir.

Bu amaca yönelik olarak bazı sorulara da cevap aranmaktadır:

– Eğitim çağında oldukları halde, eğitimden kopmuş, çalışma hayatına katılmış ya da itilmiş

çocukların ve ailelerinin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel durumları nasıldır?

– Eğitimden kopmuş olan çocukları tekrar eğitime tabi tutmak için 3308 sayılı yasa ile hayata

geçirmeye çalıştığımız çıraklık eğitimi, eğitim ihtiyacına cevap verebiliyor mu?

-v.b.

Makaleden bir Alıntı:

Araştırma bulgularının ışığında, genel olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır:

a- Çırak öğrenciler meslek seçiminde genel olarak oto tamirciliğini seçmişlerdir.

b- ÇEM’e devam eden çırak öğrencilerin büyük çoğunluğu, 15 yaşın üzerinde ve ilkokul

mezunudurlar. Çırakların ilkokulu bitirme derecelerine baktığımızda, ilkokuldan

sonra okumamalarının sebebi başarısızlık değil, ilgisizlik ve ekonomiktir.

c- Öğrencilerin genel olarak ailelerinin eğitimi ilkokul düzeyinde; anneler büyük çoğunlukla ev hanımı; babalarının mesleği ise yoğunluklu olarak serbest meslektir. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, çocuk istismarı, çıraklar, çırak eğitimi, sosyo-ekonomik düzey

Çalışmanın adı: Çocuk İşçiler Çarpık Gelişen Bedenler

Çalışmanın Türü: Kitap

Çalışmanın Yazarı: Duyar, İzzet

Özener, Barış

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: Ankara, 2002

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 224

Amaç: Çocukların çalışmasının bedenleri üzerinde yarattığı olumsuz etkileri, yapılan saha araştırmasıdan elde edilen bulguların ışığında ortaya koymaktır.

İçerik: Çalışma, çocuk işçiliğinin nasıl ortaya çıktığı ve hangi tarihsel aşamalardan geçerek günümüze ulaştığı konusunda ışık tutan satırlarlabaşlamaktadır. İşçi çocukların bedensel gelişimlerinin ne yönde etklendiğini belirlemek için, öncelikle normal bedensel gelişimin bilinmesi gerekir. Bu nedenle kitabın ikinci bölümü, insanda olağan fiziksel büyümeye ayrılmıştır. Üçüncü bölümde, insanın farklı çevresel koşullara karşı nasıl tepkiler verdiğini açıklamaya çalışan kuramsal yaklaşımlara yer verilmiştir.

Yöntem: Ankara’da yer alan iki büyük çıraklık eğitim merkezine,(Ahievran-Ostim) yasa gereği haftada bir gün devam eden ve diğer

günler eğitim aldıkları alanda bir işyerinde çalışarak pratik anlamda eğitimlerini sürdüren 14-18 yaş grubundan toplam 532 erkek çırak üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Çalışan çocuklardaki bedensel yıpranmaları saptamak için de, kontrol grubu olarak aynı sosyo-

ekonomik düzeyden öğrenci olan, daha doğrusu çalışmayan bir grup da incelenerek çalışma hayatının çırak çocuklar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.

Alıntı: Çalışma yaşamına erken yaşlarda giren çocukların büyüme ve gelişimlerini tam anlamıyla gerçekleştirdiklerini söylemek imkansızdır. Çalışmak, çocuk bedeninde normal dışı sapmalara yol açmaktadır. Bu etkinin bedensel değişimlerle sınırlı olmayıp ruhsal ve toplumsal alanda da tahribata yol açtığı yönündeki bulgular da düşünüldüğünde, çocuk emeğinin önüne geçilmesi gereken bir toplumsal yara olduğu konusu daha iyi anlaşılır. (s.194)

Anahtar kelimeler: çıraklar, ektomorfi, endomorfi, çocuk gelişimi, sosyo-ekonomik düzey

Çalışmanın adı: Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi İçin Zamana Bağlı Politika

ve Program Çerçevesi

Çalışmanın Türü: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ILO-IPEC kapsamında oluşturduğu Zamana Bağlı Politika ve Program Çerçevesi’nin

anlatıldığı kitap.

Çalışmanın Yazarı: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: 2006, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 63

Amaç: Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi İçin Zaman Bağlı Politika ve Program Çerçevesi’nin tanıtılması ve anlatılması.

İçerik: ILO-IPEC programı kapsamında Türkiye, zamana bağlı programlar uygulamak konusunda bir Ulusal Politika ve Program oluşturmuştur. Buna göre 2004 yılından itibaren hangi öncelikli sektörlerde zamana bağlı programların uygulanacağı anlatılmıştır. Kamu kurumları, sendikalar ve Sivil Toplum örgütlerinin nasıl bir örgütlenme yapısı içinde çalışacaklarından bahedilmiştir.

Yöntem: Tanıtım kitabı formatında kısa ve öz bir biçimde Time Bound Program çerçevesinde oluşturulan Ulusal Politika ve Program ile birlikte hedeflere ulaşmak konusunda izelencek yol anlatılmıştır.

Alıntı: Sosyal ve Ekonomik durum analizleri, 1994 ve 1999 yıllarında yapılmış olan çocuk işgücü araştırmaları, ilgili taraflardan alınan izlenimler ve bugüne kadar Türkiye’de çocuk işçiliğini önlemeye yönelik olarak yürütülen projelerden elde edilen verilerin sonuçları değerlendirildiğinde çocukların çalışmasının temel nedenleri konusunda genel bir uzlaşma ortaya çıktığı görülmektedir.

Anahtar kelimeler: çıraklar, çocuk işgücü anketi, zamana bağlı ulusal politika, zamana bağlı program çerçevesi

Çalışmanın adı: Gender, Education and Child Labour in Turkey

Çalışmanın Türü: Araştırma –Değerlendirme Raporu (Çalışma ILO-IPEC Programı

Kapsamında yürütülmüştür.)

Çalışmanın Yazarı: Prof.Dr. Yakın Ertürk

Doç.Dr. Meltem Dayıoğlu

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: 2004, Cenevre

Çalışmanın Dili: İngilizce

Sayfa Sayısı: 170

Amaç: Bu araştırma çalışmasında cinsiyet, eğitim ve çocuk emeği arasındaki

bağlar incelenmiş ve Türkiye’de yürütülen ve tamamlanmış olan

ILO-IPEC projeleri de göz önünde bulundurularak konuya yeni bir

perspektiften bakılmıştır. Çocukların çalışmalarını sadece ticari amaçla

piyasa bazlı düşününce ve para karşılığı yapılmayan ancak çouklarının

emeğinin kullanıldığı pek çok alan dışarıda bırakılmıştır. Özellikle

kız çocukların yaptıkları işler burada önem kazanmıştır. Okula

katılım oranları, eğitim süreleri de göz önünde bulundurulduğunda,

kızlar ve erkeklerin hem çalıştıkları alanlar hem de eğitimleri açısından

farklılıklar, ayrımlar göze çarpmıştır.

İçerik: İlk bölümde çocuk emeği kavramlarına değinilmiş ve Türkiye’de çocuk

emeği kısaca anlatılmış. 2. bölümde Türkiye’de yürütülen ILO-IPEC

projelerinin içeriği ve amaçları anlatılmış. 3. bölümde çocuk emeği

konusunda cinsiyet kavramı anlatılmış. 4. bölümde makro düzeyde

analizlere yer verilmiş ve kalkınma, insani kalkınma, demografik profil,

ekonomik çevre, gelir dağılımı, eğitim sistemi ve bölgesel-cinsel

farklılıklar ele alınmış. 5.bölümde çocukların okula katılımı

konusunda fırsatlar ve zorluklar incelenmiş. 6. bölümde ise istihdam

edilme ve okula katılım konularına bakılmış. 7. Bölüme sonuş

koyulmuş.

Yöntem: Bu çalışmada genel olarak kavramsal bir yaklaşım açısı benimsenmiş

ve bunu desteklemek için de 1994-1999 yıllarında DIE tarafından

yapılmış Hanehalkı İşgücü anketlerinden faydalanılmış. Bu çalışmada öncelikle işlerin çeşitliliği cinsiyete dayalı işgücü dağılımı kavramları ele alınmış. Bu cinsiyet perspektifinden sosyal-sektörel işgücü dağılımı ve buradan çocuk emeğinin bu cinsiyete dayalı işgücü dağılımı içinde nerede yer aldığına bakılmış. Bunun için tamamlaycı olarak mikro, meso ve makro seviyede analizlere başvurulmuş.

Alıntı: This boook began with the objective to examine the gender differntials

in child labour and educational attainment of children in Turkey. The

underlying motivation behind this endeavour was to contribute to

development of an integrated approach to gender, education and child

labour so that effective intervention strategies may be developed to

eradicate child labour while increasing the educational attainment of

boys and girls and to overcome existing gender disparities.

Anahtar kelimeler: çıraklar, cinsiyet ayrımı, çırak eğitimi, sosyo-ekonomik düzey, insani kalkınma

Türkmen, A.E.(1993); “12-18 Yaş Çalışan Çocuklarda Beslenme”, Çalışma Ortamı, Mayıs, sayı 8, s. 61-63.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, ergenlik dönemi ve beslenme üzerinde durulmuş, Antalya ve Diyarbakır sanayi bölgelerinde yapılmış olan iki araştırmanın bazı bulgularına yer verilmiştir. Çırakların beslenme durumları, konu edinilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Bu dönem çocukların bir bölümü ortaöğrenim öğrencileri, diğer bölümü genç işçi (çırak) grubudur. Yapılan araştırmalarda her iki grubun beslenme sorunu olduğunu göstermektedir. Özellikle çırakların önerilen miktarda enerji tüketmedikleri, hayvansal protein alımlarının düşük olduğu, vitamin ve mineral gereksinmelerini tükettikleri diyetle karşılayamadıkları bulunmuştur. Bu dönem çocuklarının çalışma ya da okul gününün son saatlerinde yorgunluk, dikkat azalması, halsizlik, baş ağrısı, baş dönmesi, üşüme terleme gibi sağlık bozukluklarından yakındıkları gözlenmiştir. Bu sorunun arkasında yatan temel etmen yetersiz ve düzensiz beslenmedir. (s.61)

Bazı Anahtar Sözcükler:

beslenme, çalışan çocuklar, çıraklar, çocuk sağlığı, ergenlik

Taşçı, N.; Şahin, M.; Baysal, A.(1987); “Ankara Kentinde Okula Devam Eden ve Çalışan 12-14 Yaş Grubu Gençlerin Beslenme Durumu”, Beslenme ve Diyet Dergisi, Sayı 16, s. 139-152.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 9

Kapsam:

Makaleye konu olan araştırma, 60. Yıl İlköğretim Okulu’ndan 94 ve ağaç işkolundan çırak olarak çalışanlardan 94 olmak üzere 12-14 yaş grubundaki 188 çocuk üzerinde yapılmıştır. Ergenlik döneminde çalışmaya başlayan ve yeterli düzeyde beslenemeyen çocukların büyümelerinin engellendiği tespit edilmiştir. Makale beslenme yetersizliğinin telafisinde okullarda ve işyerlerinde, hedef kitleye, bilinçli beslenme harcamasını öğretici faaliyetleri ve yine bu yerlerde, ilkokullardaki uygulama gibi, süt ve türevlerinin çocuklara dağıtılmasını önermektedir.

Makaleden Bir Alıntı:

Bu yaş grubu üzerinde yapılan bir çalışmada, Ankara Koleji öğrencilerinin boy uzunluğu ortalaması 168cm. iken, Çubuk ortaokulu çocuklarınınki 154cm. dir ve farklılık önemli bulunmuştur. Bu araştırmada, 14 yaş okullu çocukların boy uzunluğu, kolejli çocuklarınkinden kısa, Çubuk’lu çocuklarınkinden uzundur. 14 yaşındaki çalışan çocuklar ise, Çubuk’taki okuyan çocuklarda daha kısadırlar. Bu bulgu, çalışan çocukların aldıkları besinleri büyüme yerine, çalışma enerjisine dönüştürerek harcadıklarını işaretlemektedir. (s.150)

Bazı Anahtar Sözcükler:

ağaç işleri, çıraklar, beslenme, çocuk sağlığı, ergenlik

Özşahin, A.; M, Bostancı.; Zencir, M.(1999); “Denizli Vali Necati Bilican Çıraklık Eğitim Merkezi’nde Okuyan Çırakların Çalışma Yaşamına İlişkin Özellikleri”, Toplum ve Hekim, Ankara, Mart-Nisan, 14(2), s. 87-92

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 28

Kapsam:

Makaleye konu olan araştırma 1996-97 eğitim-öğretim yılında Denizli Vali Necati Bilican Çıraklık eğitim Merkezi’nde okuyan ve çalışan çocukların çalışma yaşamlarına ilişkin bilgileri içermektedir. Kesitsel ve tanımlayıcı bir çalışma olan araştırmanın evrenini, konu edilen merkezde eğitim gören “aday çırak” ya da “çırak” çocuklar oluşturmaktadır. Çocukların ve ailelerinin genel profili çıkarıldıktan sonra, çocukların çalışma koşulları hakkında elde edilen verilere yer verilmiştir. Makalede, öğrenim görmeleri gereken bir dönemde çalışan bu çocukların yasal sınırlamaları aşan koşullarda ve son derece düşük ücretlerle çalıştırıldıkları vurgulanmaktadır. Makale son olarak, araştırmanın ülkemizde yapılmış çalışmalardan pek çoğunda elde verilerden daha kötü sonuçlar ortaya koyduğuna dikkat çekmektedir.

Çalışmadan Bir Alıntı:

Çocukların yarıdan fazlası (%53,5) günde 9-12 saat, %28,4’ü ise 12 saatten fazla çalıştıklarını belirtmişlerdir. Yasal çalışma süresi olan günde 8 saat çalışan çocukların oranı ise sadece %18,1’dir. araştırma grubunun %69,2’si yaptıkları işi sevdiklerini, %27,2’si bazı yönlerini sevdiklerini belirtmişlerdir. Çocuklara iş yerinde ne tür işler yaptıkları sorulduğunda; toplam %66,6’sı sadece kendi mesleğiyle ilgili işler yaptıklarını, %29,7’si kendi işiyle birlikte bazen getir-götür işlerini de yaptıklarını, %3,7’si ise sadece getir-götür işlerini yaptıklarını belirtmişlerdir. Çocukların %58,1’i iş yerinde genellikle yıllık izin verilmediğini, %13,2’si yılda 8-15 gün yıllık izin kullandıklarını, %7,2’si ise yılda 7 gün ya da daha az yıllık izin kullandıklarını belirtmişlerdir. Yine araştırma grubumuzdaki çocukların %83,3’ü haftada 6 ya da 7 gün çalıştıklarını belirtmişlerdir. Haftada 5 gün çalışanların oranı ise sadece %22,5’tir. hafta sonu tatili olan çocukların da bir bölümü tatillerini ailelerine yardım ederek, yani ev işlerinde, tarlada ya da ailenin iş yerinde çalışarak geçirdiklerini belirtmişlerdir. (s.89)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, çalışma koşulları, çalışma süresi

Fişek, A.G.(1979); “Bir İnsan Hakkı Olarak Çocukların ve Gençlerin Korunması”, Okul Defteri, Temmuz, Sayı 3, s. 19-21.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makale, hukuksal boyut ağırlıklıdır. Çocukların çalışma yaşamına girişlerinin nedenlerine yer verildikten sonra, çocukların çalıştırılmalarıyla ilgili sosyal politika tedbirlerinin gelişimine deyinilmiş, uluslararası uluslararası ve ulusal mevzuattaki düzenlemeler aktarılmıştır. Ayrıca Ankara-Siteler ve Sanayi Çarşısı’nda çıraklar ve genç işçiler üzerinde yapılan bir araştırmanın ve SSK’nin iş kazası ve meslek hastalıkları istatistiklerinin bazı bulgularına yer verilmektedir.

Makaleden bir Alıntı:

Çocuk ve gençleri, iş hukukunun koruyucu şemsiyesinden koparma yolu da ülkemizde bulunmuştur. Bu kesimin büyük bir bölümü, çırak olarak çalıştırılmaktadır. Bugün Türkiye’de, “Çıraklık ve Ustalık Yasası”nın iş hukuku mevzuatının içine girip girmediğini tartışan uygulayıcılar vardır. Yine bu yasa, “haftada en çok 8 saat eğitim yapması öngörülen” çırakları öğrenci olarak tanımlamaktadır. Çıraklık, kalfalık ve ustalık yasasının diğer bazı hükümleri de gözönüne alındığında, çırak kalfa ve ustaları korumak için değil, bunları çalıştıranları (veya eğitenleri !) korumak için çıkarıldığı izlenimini uyandırmaktadır. (s.20)

Bazı Anahtar Sözcükler:

ulusal mevzuat, çalışan çocuklar, çıraklar, çırak eğitimi, iş kazası, meslek hastalığı

Fırat, M.(1998); “Çalışan Çocukların Durumu ve Bulgular, Öneriler”, 3. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, TTB Merkez Konseyi, Ekim, Ankara, s. 357-370.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 9

Kapsam:

Çocuk ve çalışan çocuk kavramlarının ulusal ve uluslararası mevzuattaki yerini vurgulamasının ardından çocukların çalıştıkları alanları kategorize eden sunuş, Yenibosna Doğu Sanayi Sitesi Çıraklık Eğitim Merkezi’ne devam eden 15 yaş altındaki 182 çalışan çocuk ile Ticaret Lisesi’ne devam eden aynı yaş grubundaki 170 okuyan çocuğu kapsayan araştırmanın bulgularına geçmektedir. Çocuk çalıştırmayı cazip kılan zincirin kırılması için öneriler sunuşun son bölümünü teşkil etmektedir.

Sunuştan Bir Alıntı:

Çalışan çocukların sıklıkla iş değiştirdiklerine tanık olundu. İş değiştirme nedenlerinin başında işveren ve işyerindeki büyüklerle anlaşamama ve kötü davranışla karşılaşma yer almaktadır. Çocukların yaklaşık %41’i bu nedenlerle iş değiştirmektedir. Bu nedenleri %19’luk oranla ücret düşüklüğü ve işin tehlikeli ve ağır olması izlemiştir.(s.363)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çocuk sağlığı, çıraklar

Bayçın, S.; Kozcu A., Ş; Öncü, S.; Özgüle, A.; Şahbaz, H.; Şahbaz, T.(1998); “İzmir-Karşıyaka Gecekondu Mahallerindeki İlkokul 5. Sınıf Öğrencilerinin Bir İşte Çalışmış Olma ve Ortaokula Devam Etme Tutumları ve Gelecekteki Meslek Beklentileri”, Çalışma Ortamı, Kasım-Aralık, sayı 41, s. 17-19.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 6

Kapsam:

Araştırma, İzmir Çalışan Çocuklar Grubu’nca yürütülmekte olan ilkokul 5. sınıf öğrencilerinin velilerinin ÇEM (Çıraklık Eğitimi Merkezi) hakkında bilgilendirilmesi projesi öncesinde, Karşıyaka ilçesi gecekondu mahallerindeki ortaokula devam etmeme riski en yüksek olan öğrencilerin, hangi ilkokullara gittiklerinin belirlenmesi ve bunu etkileyen faktörlerin ortaya çıkarılması amacıyla yapılmıştır. Gümüşpala, Cumhuriyet, Örnekköy, Yamanlar ve Küçük Yamanlar Mahallerindeki 12 ilkokul ve ilköğretim okulunun 5. sınıflarında okuyan 1634 çocuk, araştırma evrenini oluşturmaktadır. %46,6’sı kız, %53,4’ü erkek olan bu öğrencilerin ilkokulda okurken para karşılığı bir işte çalışma ve ortaokula devam edip etmeme hakkındaki görüşleri ile bunları etkilemesi olası olan, cinsiyet ve yaşadığı bölge gibi bilgiler araştırılmıştır. Bulgular, yer yer “DİE Çocuk İstihdamı Anket Sonuçları”, A.G.Fişek’in “Çocuk İşçilerin Sağlık-Sosyal Sorunları Araştırması” ve Ş. Kozcu’nun “Çıraklarla İlgili Bir Ön Çalışma” bulgularıyla karşılaştırılmıştır. Makale, sonuç ve öneriler bölümü ile bitmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

11 yaşından küçük çocuk çalıştırmak yasalarımıza göre suç olmasına karşın ilkokulda okurken para karşılığında part-time çalışma oranı %21,7 bulunmuştur. Ekonomik sıkıntılar yasaların önüne geçmiştir. Bu çocukların ilkokul bitiminde daha yüksek oranda ve eğitimlerini keserek çalışmaya başlamaları beklenen sonuçtur. Nitekim çocukların %29,8’i ortaokula devam etmeyeceğini belirtmiş veya bu soruya “bilmiyorum” yanıtını vererek kararsızlığını ortaya koymuştur. Çocukların meslek tercihlerine bakıldığında, bu bölgedeki okullarda da ilk sıraları, üniversite eğitimi gerektiren mesleklerin aldığı görülmektedir. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, çocuk işgücü anketi, çocuk sağlığı

Çalışmanın Adı: Çalışan Çocuklarla İlgili Mevzuat

Çalışmanın Türü: Rapor

Çalışmanın Yazarı: Dr. Samira Yener – İstiklal Alpar

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: Ocak 1985, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 28

Amaç: Azgelişmiş ülkelerde çocuk istihdamının, çocukların çalıştırılma nedenlerini ve istismarını ortadan kaldırmaya yönelik uygulamalarla, önüne geçilmesi.

İçerik: Çocuk çalışmasının nedenleri genel bir çerçeve olarak verildikten sonra, mevzuatımızda çocuk çalışması ile ilgili düzenlemeler ve sınırlamalara yer verilmiştir. İzleyen bölümlerde, çıraklarla ilgili yasal düzenlemeler ele alınmıştır. Çalışmanın son bölümünde, yasalarla ilgili uygulamalara ve bu bağlamda korunmaya muhtaç çocukların durumuna dair tespitlerde bulunulmaktadır.

Yöntem: Çalışmada ağırlıklı olarak alan araştırmalarına dayalı literatür taramasını uygulayan betimleyici bir yöntem kullanılmıştır.

Alıntı: Yaş konusunda yasaların koydukları yaş sınırlamalarında çelişkiler ortaya çıkmaktadır. İlköğretim ve Eğitim Kanunu (No: 222) mecburi ilköğretim çağı olan 6-14 yaşları arasında ilköğretime devam etmeyenlerin resmi ve özel işyerlerinde ücretli ve ücretsiz çalıştırılamayacağı hükmünü getirirken, 14 yaşını sınırlama olarak koymaktadır. Buna karşılık 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 12 yaşından küçüklerin fabrika ve imalathanelerde çalışmasını yasaklamakta, 2089 sayılı Çıraklık Kanunu ise 12 yaş sınırlamasını getirirken, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 67. maddesi sağlık ve gelişmelerine öğrenimlerinden faydalanma kabiliyetlerine zarar vermeyecek nitelikteki hafif işlerde 13 yaşını doldurmuş çocukların çalışmalarına izin vermektedir. (s.23)

Bazı Anahtar Sözcükler: çıraklar, korunmaya muhtaç çocuklar, ulusal mevzuat, iş kazası, meslek hastalığı

Çalışmanın Adı: I. Danışma Grubu Toplantı Raporu

Çalışmanın Türü: Toplantı Raporu (Çalışan Çocuklar Bölümü’nün Kapasitesinin Arttırılması Projesi/ ILO-IPEC çerçevesinde hazırlanmıştır)

Çalışmanın Yazarı: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü Çalışan Çocuklar Bölümü

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: Kasım 1996, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 100

Amaç: Danışma Grubunun amacı; genelde çocuklar ve özelde çalışan çocuklarla ilgili kurum, kuruluş ve kişilerin bir araya getirilerek, çocuk işçiliğiyle mücadele için programlar geliştirildiği, çözüm önerilerinin oluşturulduğu, çalışan çocukların sorunlarının tartışıldığı ve üyeler arasında görüş ve deneyim alışverişinin, işbirliğinin sağlandığı bir platform oluşturmaktır. Hazırlanan bu rapor ise, bu deneyimleri, katkıları ve çözüm önerilerini aktarmayı amaçlamaktadır.

İçerik: Toplantıya, kamu kuruluşlarından ve sivil toplum örgütlerinden-sendikalardan temsilciler, üniversitelerden katılımcılar katılmıştır. Açılış konuşmalarından sonra danışma grubu üyelerinin ve projelerinin tanıtımı bölümü yeralmış, sonra yapılan grup çalışmalarında ise “enformel sektörde çalışan çocuklar; kırsal kesimde çalışan çocuklar; kitle iletişim araçlarından nasıl yararlanılabileceği; hizmet işlerinde çalışan çocuklar; çıraklık statüsüne haiz çocuklar; çalışan çocuklarla ilgili idari ve hukuki yapılanma” konuları işlenmiştir. Yazılı raporlar ise, Çalışma Genel Müdürlüğü-Çalışan Çocuklar Bölümü (yapılan proje çalışmaları üzerinde durulmuştur); Gürhan Fişek-Fişek Sağlık Hizmetleri ve Araştırma Enstitüsü (Fişek modeli üzerinde durulmuştur); TESK Meslek Eğitimi Merkez Şurası (İşyeri Denetleme ve Danışmanlık Grupları üzerinde durulmuştur); TİSK ( IPEC projesi kapsamında yaptığı çalışmalar üzerinde durulmuştur); Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü (ILO-IPEC projesi işbirliği ile yürütülen çalışmalar üzerinde durulmuştur); Ankara Sokaklarında Çalışan Çocuklar Merkezi (merkez hakkında bilgi verilmiş, sokakta çalışan çocuklar tanımlanmıştır) tarafından sunulmuştur.

Yöntem: Toplantıda yapılan yazılı ve sözlü sunumlar aktarılmıştır.

Alıntı: Bu projenin ülkemiz bakımından önemi ve özelliği, dünyada ILO tarafından bu konuda yürütülmekte olan projeler arasında, üçlü olarak yürütülen iki ülkeden birinin Türkiye olmasıdır. Zannederim biri Hindistan’dır diğeri Türkiye’dir. Bunun dışındaki ülkelerde çocuk işçiliği projeleri yalnız hükümetler ve işçi kesimi tarafından yürütülen projeler olmasına rağmen Türkiye üçlü sistem içinde yani işçi-işveren-hükümet kuruluşları arasında bu programda, bu projede yer almış iki ülkeden birisidir. Dolayısıyla çalışmalarımız ILO merkezi tarafından dikkatle ve yakından izlenmektedir. (s.13)

Bazı Anahtar Sözcükler: çıraklar, kamu kuruluşları, sivil toplum örgütleri, sendikalar, enformel sektör, kırsal alanda çalışan çocuklar

Çalışmanın Adı: Geleneksel Çıraklıktan Çocuk Emeğine: Bir Alan Araştırması

Çalışmanın Türü: Rapor

Çalışmanın Yazarı: Sema Erder – Kuvvet Lordoğlu

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: 1993, İstanbul

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 223

Amaç: çocuk emeğini yaygın olarak kullanan bazı sektörlerdeki emeğin konumunu, gerek emek arzedenler gerekse emeği istihdam edenler yönünden incelemeyi hedeflemektedir.

İçerik: Birinci bölümde çocuk işçilik, İstanbul’da çocuk emeğinin konumu, çıraklık eğitimi ve ilgili merkezler gibi kavramların üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde işveren araştırması ile ilgili bulgulara yer verilmiştir. Üçüncü bölümde ise çırak araştırması ile ilgili bulgulara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde çırakların çalışma koşulları, beşinci bölümde çırakların konumlarını algılayışları, altıncı bölümde çırak kızlar, yedinci bölümde beklentiler, sekizinci bölümde özet bulgular ve sonuç yer almaktadır.

Yöntem: Araştırma esas olarak ümraniyede küçük sanayi işyerlerinde yoğun olarak çocuk çalıştıran metal, makine imalatı ve tekstil sektörlerinde yapılmış olan görüşme ve gözlemlere dayanmaktadır.

Alıntı: Sonuç olarak mevcut çıraklık sistemi, işveren, devlet ve çıraklar arasındaki ilişkileri düzenleyici bir sistemdir. Şu andaki işleyiş açısından tarafların üçü de sistemden hoşnut gözükmektedir. Ancak, bu durumun gerçekten işgücü piyasasına yeni giren ve gelecekte istihdam yapısının kaynağını oluşturacak çalışan çocukların hüner kazanmasına ve gelirlerini yükseltmeye ne ölçüde katkıda bulunduğu konusunda kuşku taşımaktayız. (s.183)

Bazı Anahtar Sözcükler: çıraklar, çocuk emeği, çırak eğitimi, ulusal mevzuat