Çalışmanın adı: Dünyada ve Türkiye’de Çocuk İşçiliği ve Özel Bir Örnek Olarak İstanbul İlinde Otomotiv Küçük Sanayiinde Çalışan Çocuk İşçi ve Çıraklar

Çalışmanın Türü: Yüksek Lisans Tezi

Çalışmanın Yazarı: Haydar Okan Yıldırım

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri:2008,İstanbul(Kadir Has Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Özel Hukuk Anabilim Dalı / Hukuk Bilim Dalı)

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı:  185

Amaç:

Bu çalışmanın temel amacı, çocukların erken yaşta çalışma hayatına girmeleri durumunda karşı karşıya oldukları riskleri ortaya koymaktır.

İçerik:

Öncelikle çocuk ve çocuk işçi kavramları tanımlanmış; daha sonra da çocuk işçiliğinin Dünya’daki ve Türkiye’deki tarihsel gelişimi üzerinde durulmuştur. Çocuk işçiliği dört ayrı grupta ele alınmış ve her bir gruptaki olumsuz etkiler
kendi iç dinamikleri içinde incelenmiştir. Çocuk işçiliğinin nedenleri arz ve talep faktörleri yönünden ayrı ayrı ele
alındıktan sonra, bu faktörlerin birbirlerini etkileme dereceleri üzerinde durulmuştur. Çocuk işçiliğinin sona erdirilmesine ilişkin gerek uluslararası düzeyde, gerekse ulusal düzeyde gerçekleştirilen hukuksal düzenlemeler ortaya konmuştur. İşçi statüsü dışında kalan çalışan çocuklar ele alınmış, bu çocukların çalışma hayatında karşı karşıya kaldıkları sorunlar üzerinde durulmuştur. Dolayısıyla çırak ve çocuk işçi ayırımı da kısaca ele alınmıştır.
Bir mesleki eğitim süreci olan çıraklık kurumunun geliştirilmesinin önemi üzerinde durulmuş, çocuk işçiliğini önleme adına yapılan çalışmalarda çıraklık kurumuna ağırlık verilmesinin gerektiği belirtilmiştir. Dünya’da ve Türkiye’de çalışan çocuklara ilişkin istatistikî veriler ortaya konmuştur. Dünya genelindeki istatistikî veriler için Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)‘nün; Türkiye genelindeki veriler için ise Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’nun son
verileri başvurulmuştur. Çocuk işçiliğinin iyileştirilmesine yönelik Dünya’da gerçekleştirilen projeler ele alınmış, ILO’nun çocuk işçiliğini önlemek için gerçekleştirdiği Uluslararası Çocuk İşçiğini Ortadan Kaldırma Programı (IPEC)’na ayrıntılı bir şekilde değinilmiştir. Çocuk işçiliği ile mücadelede ulusal eylem planı oluşturma zorunluluğu
üzerinde durulmuş; eğitimin, ekonomik politikaların, ekonomik özendiricilerin, geçerli ve güvenilir bilgi elde etme zorunluluğunun, daha önceki deneyimlerden yararlanmanın ve tarafların katılımının (aileler, çocuklar, sendikalar, işverenler, hükümet dışı kuruluşlar) önemi vurgulanmıştır. İstanbul ilinde otomotiv küçük sanayinde çalışan çocuk işçi ve çıraklara yönelik saha araştırması ile çocuk işçi ve çırakların sorunlarına değinilmiştir.

Yöntem:

Literatür taraması yapılarak,saha araştırması ile konu genişletilmiştir.

Alıntı:

Anket sonucunda çocuk işçilerin büyük bir kısmının, işvereni ile yazılı sözleşmesinin olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, İK. m. 8/III’e de uyulmamıştır. Diğer bir deyimle, çocuk işçi ile yazılı sözleşme yapmamış olan işverenlerin, çocuğa yazılı bir belge de vermedikleri tespit edilmiştir. Yazılı bir sözleşme olmadan çalışan birçok çocuk, kendi haklarının bilincinde olmadan işverenlerin emri altında çalışmaktadır. Konuya salt bir sözleşme açısından bakmamak gerekir. Zira, işveren ile sözleşmesi olmayan bu çocukların birçoğunun aynı zamanda sigortaları da yoktur. Bu açıdan
bakıldığında çocuk işçinin hakkını arama adına elinde hiçbir somut veri olmamakta, bu nedenle de işverenler yasal yükümlülüklerinden rahatlıkla kurtulabilmektedirler (s.123).

Anahtar kelimeler:

Çocuk işçinin hakları, çalışan çocuk, çocuk emeği, ev işlerinde çalışan çocuklar, kırsal alanda çalışan çocuklar, sokakta çalışan çocuklar.

Şişman, Y.(2003); “Sosyal Politika Açısından Türkiye’de Çocuk ve Genç İşgücü”, Kamu İş: İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C. VII, Sayı:2.

Yararlanılan Kaynak Sayısı:

Kapsam:

Bu çalışmadaki amacımız, yalnızca sorunun nitelik ve boyutlarını belirlemek değil, aynı zamanda çocuk ve genç işgücünün korunulmasına yönelik politikaların hedefleri, biçimi, araçları ve sınırlılıklarını ortaya koyarak sorunun çözümüne az da olsa bir katkı sağlamaktır. Bu çalışmada esas olarak, kentsel alanda yer alan çocuk ve genç işgücü ele alınmıştır. Çünkü son 20-30 yıl içerisinde özellikle kentsel alandaki çocuk ve genç işgücünde gözle görülür artışlar olduğunu belgeleyen kanıtlara rastlanılmaktadır. Bunun yanı sıra kentsel kesimde çalışan çocuk ve gençler, büyük olasılıkla kırsal alanda özellikle tarım kesiminde çalışanlardan daha mağdur durumdadırlar; bu nedenle de politika üretme konumundaki akademisyenlerin özel ilgisini hak etmiş bir konumdadırlar. Ancak bu makalede söylenilenlerin çoğu, tarım kesimi için de aynen geçerlidir.

Makaleden bir Alıntı:

Ülkemizde ekonomik gelişmişlik düzeyinin geri olması, daha da önemlisi adil olmayan gelir dağılımı yoksulluk sorununu ortaya koymaktadır. Ayrıca % 1.83 gibi hızlı kabul edilebilecek bir nüfus artışı, toplam nüfus içinde çocukların ve gençlerin oransal payını artırmaktadır. Ancak çocuk ve gençlerin sayısal artışına paralel olarak arttırılması gereken sağlık, eğitim vb. sosyal hizmet yatırımları bütçe olanakları bahane edilerek arttırılmadığı için, iş gücüne erken yaşta katılmalar kaçınılmaz olmaktadır. Kırdan kente göçün devam etmesi ve kentsel istihdam olanaklarının geliştirilememesi, hatta son yıllardaki krizler neticesinde istihdamda yaşanılan daralmalar ve işsizlik, kentsel yoksulluğu ülkemizin sosyal sorunları sıralamasının en üstüne çıkarmakta ve bu ağır yükü çoğunlukla çocuklar devralmaktadır.

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, genç işgücü, sosyal politika, kırsal alanda çalışan çocuklar, sosyo-ekonomik düzey, yoksulluk, kentsel sorunlar

Dikbayır, G.; Dayıoğlu, M.; Bakır, A.; Ataöv, A.(2001); “Gelirin Çocuk İstihdamı Üzerindeki Etkisi”, (İçinde: Türkiye’de Çalışan Çocuklar Semineri), DİE Yayınları, Ankara, s.161-181.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 14

Kapsam:

Çalışmanın konusu, 6-17 yaşındaki çocuklardır. 1999 çocuk işgücü verilerinden hareketle bu çalışma, Türkiye’de yoksulluk ve çocuğun ekonomik işlerde çalışması arasında bir ilişkinin var olup olmadığını araştırmaktır. Diğer pekçok çalışmada olduğu gibi yoksulluk, sadece gelir yönüyle ele alınmaktadır. Çalışmada, DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü) tarafından 1999 yılında gerçekleştirilen ve Ekim ayı hanehalkı işgücü anketine eklenen, 5-17 yaş grubundaki çocuklarla ilgili soru kağıdı yoluyla gerçekleştirilen, çocuk işgücü anketinin yayınlanmamış verileri kullanılmıştır. Bu çalışmaya göre, Türkiye’de 6-17 yaş grubunda yer alan çocuk sayısı 16.088.108’dir. Bu çocukların yaklaşık %10’u, ekonomik işlerde çalışmaktadır.

Makaleden bir Alıntı:

1999 Çocuk İşgücü Anketi verilerine dayanılarak yapılan bu çalışmadan elde edilen sonuçlar, Türkiye genelinde 6-17 yaş grubundaki çocukların %10,17’sinin çalıştığını göstermektedir. Kentsel ve kırsal yerleşim alanları ayrı ayrı incelendiğinde kentte çocukların %6’sının, kırda ise %17 gibi oldukça yüksek bir oranın çalıştığı görülmektedir. (s.178)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, gelir düzeyi, yoksulluk, hanehalkı işgücü anketleri, kırsal alanda çalışan çocuklar

Çalışmanın Adı: I. Danışma Grubu Toplantı Raporu

Çalışmanın Türü: Toplantı Raporu (Çalışan Çocuklar Bölümü’nün Kapasitesinin Arttırılması Projesi/ ILO-IPEC çerçevesinde hazırlanmıştır)

Çalışmanın Yazarı: T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü Çalışan Çocuklar Bölümü

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: Kasım 1996, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 100

Amaç: Danışma Grubunun amacı; genelde çocuklar ve özelde çalışan çocuklarla ilgili kurum, kuruluş ve kişilerin bir araya getirilerek, çocuk işçiliğiyle mücadele için programlar geliştirildiği, çözüm önerilerinin oluşturulduğu, çalışan çocukların sorunlarının tartışıldığı ve üyeler arasında görüş ve deneyim alışverişinin, işbirliğinin sağlandığı bir platform oluşturmaktır. Hazırlanan bu rapor ise, bu deneyimleri, katkıları ve çözüm önerilerini aktarmayı amaçlamaktadır.

İçerik: Toplantıya, kamu kuruluşlarından ve sivil toplum örgütlerinden-sendikalardan temsilciler, üniversitelerden katılımcılar katılmıştır. Açılış konuşmalarından sonra danışma grubu üyelerinin ve projelerinin tanıtımı bölümü yeralmış, sonra yapılan grup çalışmalarında ise “enformel sektörde çalışan çocuklar; kırsal kesimde çalışan çocuklar; kitle iletişim araçlarından nasıl yararlanılabileceği; hizmet işlerinde çalışan çocuklar; çıraklık statüsüne haiz çocuklar; çalışan çocuklarla ilgili idari ve hukuki yapılanma” konuları işlenmiştir. Yazılı raporlar ise, Çalışma Genel Müdürlüğü-Çalışan Çocuklar Bölümü (yapılan proje çalışmaları üzerinde durulmuştur); Gürhan Fişek-Fişek Sağlık Hizmetleri ve Araştırma Enstitüsü (Fişek modeli üzerinde durulmuştur); TESK Meslek Eğitimi Merkez Şurası (İşyeri Denetleme ve Danışmanlık Grupları üzerinde durulmuştur); TİSK ( IPEC projesi kapsamında yaptığı çalışmalar üzerinde durulmuştur); Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü (ILO-IPEC projesi işbirliği ile yürütülen çalışmalar üzerinde durulmuştur); Ankara Sokaklarında Çalışan Çocuklar Merkezi (merkez hakkında bilgi verilmiş, sokakta çalışan çocuklar tanımlanmıştır) tarafından sunulmuştur.

Yöntem: Toplantıda yapılan yazılı ve sözlü sunumlar aktarılmıştır.

Alıntı: Bu projenin ülkemiz bakımından önemi ve özelliği, dünyada ILO tarafından bu konuda yürütülmekte olan projeler arasında, üçlü olarak yürütülen iki ülkeden birinin Türkiye olmasıdır. Zannederim biri Hindistan’dır diğeri Türkiye’dir. Bunun dışındaki ülkelerde çocuk işçiliği projeleri yalnız hükümetler ve işçi kesimi tarafından yürütülen projeler olmasına rağmen Türkiye üçlü sistem içinde yani işçi-işveren-hükümet kuruluşları arasında bu programda, bu projede yer almış iki ülkeden birisidir. Dolayısıyla çalışmalarımız ILO merkezi tarafından dikkatle ve yakından izlenmektedir. (s.13)

Bazı Anahtar Sözcükler: çıraklar, kamu kuruluşları, sivil toplum örgütleri, sendikalar, enformel sektör, kırsal alanda çalışan çocuklar

Çalışmanın Adı: Kırsal Alanda Çalışan Çocuklar – Sorunlar Uygulamalar Öneriler

Çalışmanın Türü: Yayınlanmamış rapor

Çalışmanın Yazarı: Türkiye Kalkınma Vakfı Durağan Projeler Müdürlüğü

Çalışmanın Sunuluş-

Basım Yılı ve Yeri: Kasım 1995, Sinop

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 19

Amaç: Kırsal alanda ve özellikle yoksul orman köylerinde yaşayan, ILO’nun tanımladığı çocuk kategorisine giren ve yılın yaklaşık beş ayını ailesinden ve köyünden ayrı olarak geçiren, emeğini başkalarına satarak aile gelirine katkıda bulunan çocukların yaşamını, sorunlarını ve bu konuda nelerin yapılabileceğini ortaya koymak.

İçerik: Raporda, öncelikle, TKV’nin Durağan ilçesinde 1991’den itibaren “Türkiye’de Uygun Halk Ormancılığı Modellerinin Geliştirilmesi Projesi”çerçevesinde elde edilen araştırma bulgularına yer verilmiştir. Daha sonra, “Türkiye’de Kırsal Kesimde Çocuk Emeği Kullanım Biçimleri Araştırması”na ve TKV-ILO “ Kırsal Kesimde Çalışan Çocuklara Yönelik Mesleki Eğitim Projesi”ne değinilmiştir. Bafra’da kurulan çocuk pazarında kiralanan çocukların tepkileri ve değerlendirmeleri, kiralayan kişinin çocukta aradığı özellikler, işveren ailenin özellikleri, çocukların günlük çalışma programı, çocukların kaldığı mekan, çocuklara yapılan giyim katkısı, boş zamanların değerlendirilmesi, arkadaşlık ve aile ilişkileri, çalışma koşullarıyla ilgili sorunlar gibi konular açıklanmıştır. Daha sonra, kırsal kesimde yaşayan ailelerin yerinde kalkınmasını sağlayacak, sürdürülebilir ve kalıcı kırsal kalkınma projelerinin oluşturulması noktasında bazı proje önerileri geliştirilmiştir. Eklerde ise TKV Proje Müdürlüğü Proje Köyleri Haritası, konuyla ilgili fotoğraflar ve gazete kupürleri yer almıştır.

Yöntem: Çalışma, ağırlıklı olarak bazı alan araştırması ve proje bulgularına dayanmaktadır.

Alıntı: Her yıl, özellikle çocukların kiraya verildiği ve ücret pazarlıklarının yapıldığı, adeta “çocuk borsası”nın kurulduğu Samsun’un Bafra ilçesi “çocuk pazarı”nda, Mayıs ayının ilk haftasında çeşitli basın ve yayın kuruluşlarının ülke gündemine yalnızca haber değeri olduğu için getirdikleri “çocuk satılması” olayı, kırsal alanda “çocuk işçiliği” konusunun tipik bir örneğini oluşturmaktadır.

Bazı Anahtar Sözcükler: kırsal alanda çalışan çocuklar, çocuk satılması-kiralanması, çocuk borsası, çocuk pazar