Çalışmanın adı: Çocuk İşçiliği İçin Risk Faktörlerinin Belirlenmesi; Çocuk işçi ve Okuyan Öğrencilerin Sağlık Durumlarının Karşılaştırılması

Çalışmanın Türü: Uzmanlık Tezi

Çalışmanın Yazarı: Dr. Binali Çatak

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: Denizli, 2006 (Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı)

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 102

Amaç: Ailenin sosyal statüsü ve bazı sosyo-demografik özelliklerinin çocuk

işçiliği üzerine olan etkisini değerlendirmek ve çalışan çocuklarla okuyan çocukların sağlık durumlarını karşılaştırmak.

İçerik: İlk bölümde konuya giriş yapılmıştır. İkinci bölümde, çocuk ve çocuk işçilik kavramları açıklanmış ve yasal çerçeve ortaya konmuştur. Üçüncü bölümde, araştırmanın yöntemi anlatılmış ve dördüncü bölümde bulgular ortaya konmuştur.

Yöntem: Çocuk işçilik üzerine etkili faktörlerin araştırıldığı çalışmada, olgu-kontrol yöntemi kullanılmıştır. Vali Necati Bilican Mesleki Eğitim Merkezi’nde eğitim gören ‘‘18 ve altı yaş çocuk işçiler olgu grubu’’; örgün eğitim veren liselerde eğitim gören ‘‘18 ve altı yaş okuyan öğrenciler’’ ise kontrol grubu olarak alınmıştır.

Alıntı: Ailenin sosyal statüsü ile çocuk işçilik arasındaki ilişki, bu çalışmanın temel bulgularından birini oluşturmaktadır. Yapılan bir çalışmada babanın çalışmamasının çocuk işçiliğini 3 kat arttırdığı bildirilmiştir. Çalışmamızda ise bu durumun daha dramatik olarak arttığı gözlenmiş ve çocuk işçilerde babanın işsiz olması 13,4 kat daha fazla bulunmuştur.

Anahtar kelimeler: aile, çocuk emeği, çırak eğitimi, yoksulluk, çocuk sağlığı, sosyo-demografik düzey, sosyal statü

Varol, N.(1999); “Yetişkinlerin Çocuklara Karşı Görevlerini Belirleyen En Başlı Unsur Davranışlarıdır”, İşveren Dergisi, Cilt 37, Sayı 7, Nisan, Ankara.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 6

Kapsam:

TİSK/ILO-IPEC programı çerçevesinde, çalışan çocukların çalışma koşullarının yerinde tespiti ve sağlık hizmetinin verilebilmesi amacıyla Temmuz 1998’de başlayan çalışmanın sonuçlarını içeren makale, artan sorunlara karşı etkin ve duyarlı yaklaşımlarla çözüm üretilebileceğini vurguluyor. Bu doğrultuda İşyeri Ortak Sağlık Birimleri içindeki “Çocuk Büroları” eliyle çocuk işçilere ve işverenlere danışmanlık ve rehberlik hizmetinin verilmesini öneriyor.

Çalışmadan Bir Alıntı:

Fişek Enstitüsü Çalışan Çocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakfı tarafından gerçekleştirilen 175 çocuğun genel sağlık muayenesi, kulak işitme testleri, solunum fonksiyon testleri ile renkli görme muayeneleri sonucunda, %91,4 çocukta sağlık yönünden iyilik halinden sapmalar görüldüğü bildirilmiş, bu çocuklarda da en sık geçirilmiş orta kulak hastalığına bağlı kulak zarında düzensizlik tespit edilirken, 20 çocukta solunum fonksiyon test sonuçlarında azalma, 17 çocukta görme azalması, 12 çocukta gürültüye bağlı işitme azalması, 12 çocukta meslek dışı nedenlerle işitme azalması, 7 çocukta renk körlüğü, 4 çocukta kulakta enflamasyon, 3 çocukta kalpte üfürüm, 2 çocukta düşük tansiyon tespit edilmiştir. (s.23)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çocuk sağlığı, çocuk büroları, iş kazası, meslek hastalığı

Türkmen, A.E.(1993); “12-18 Yaş Çalışan Çocuklarda Beslenme”, Çalışma Ortamı, Mayıs, sayı 8, s. 61-63.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, ergenlik dönemi ve beslenme üzerinde durulmuş, Antalya ve Diyarbakır sanayi bölgelerinde yapılmış olan iki araştırmanın bazı bulgularına yer verilmiştir. Çırakların beslenme durumları, konu edinilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Bu dönem çocukların bir bölümü ortaöğrenim öğrencileri, diğer bölümü genç işçi (çırak) grubudur. Yapılan araştırmalarda her iki grubun beslenme sorunu olduğunu göstermektedir. Özellikle çırakların önerilen miktarda enerji tüketmedikleri, hayvansal protein alımlarının düşük olduğu, vitamin ve mineral gereksinmelerini tükettikleri diyetle karşılayamadıkları bulunmuştur. Bu dönem çocuklarının çalışma ya da okul gününün son saatlerinde yorgunluk, dikkat azalması, halsizlik, baş ağrısı, baş dönmesi, üşüme terleme gibi sağlık bozukluklarından yakındıkları gözlenmiştir. Bu sorunun arkasında yatan temel etmen yetersiz ve düzensiz beslenmedir. (s.61)

Bazı Anahtar Sözcükler:

beslenme, çalışan çocuklar, çıraklar, çocuk sağlığı, ergenlik

Tezgider, G.(1979); “Çalışma Hayatında Çocuğun Durumu Üzerine”, Çalışma Dergisi, Ocak-Nisan, s. 57-66.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, çocukların neden ve nerelerde çalıştıklarına yer verilmiş; gelir dağılımındaki çarpıklığa dikkat çekilmiştir. Çalışan çocuklarla ilgili anayasal boyuta deyinildikten sonra, çalışan çocukların yoğun ve acımasız bir sömürü ile karşı karşıya oldukları ortaya koyulmuş, çalışan çocukların fiziksel ve ruhsal sağlıklarının ve ahlaki gelişimlerinin bozulduğu vurgulanmıştır. Ayrıca çalışan çocukların eğitimden uzak, sosyal güvencelerden yoksun oldukları konularına yer verilmiştir. Çıraklık statüsü sorgulanmış, “öğrencilik statüsü çıraklar için daha da yoğun bir sömürünün kapısını mı açmaktadır” sorusu yükseltilmiştir. Çalışan küçüklerin çıkarlarını savunmalarını engellemek üzere, sendikalaşmalarının önlendiği vurgulanmış, bu bağlamda “çıraklık statüsü”nün olumsuz etkisine değinilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Gerçekte, her geçen gün başta asgari yaş haddinin tespit edilmesi, iş saatlerinin kısaltılması, yaptırımların etkinliğinin sağlanması olmak üzere yeniden düzenleme gereğini duyuran bu yetersiz yasa hükümleri dahi uygulanmamaktadır. Öyle ki, ülkemizde belki de en fazla çiğnenen yasa hükümleri çalışan çocukları koruyucu hükümlerdir denebilir. Örneğin çocuklar sekiz saatin dahi üzerinde çalıştırılmakta, sağlık muayeneleri hemen hiç gerçekleşmemektedir. Bu aykırılıklar çoğu zaman izlenmemekte, yaptırımsız kalmaktadır. Kaldı ki, yaptırım uygulansa da değişecek bir şey yoktur. Yasalara aykırılık halinde işverenin ödeyeceği ceza 1500 liradır. Çocuklarımızın sağlığı bu kadar ucuzdur. (s.62)

Bazı Anahtar Sözcükler:

asgari yaş, çıraklık, çocuk gelişimi, çocuk sağlığı, çocuk işçilik nedenleri, ulusal mevzuat, sendikalar, sosyal güvenlik

Taşçı, N.; Şahin, M.; Baysal, A.(1987); “Ankara Kentinde Okula Devam Eden ve Çalışan 12-14 Yaş Grubu Gençlerin Beslenme Durumu”, Beslenme ve Diyet Dergisi, Sayı 16, s. 139-152.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 9

Kapsam:

Makaleye konu olan araştırma, 60. Yıl İlköğretim Okulu’ndan 94 ve ağaç işkolundan çırak olarak çalışanlardan 94 olmak üzere 12-14 yaş grubundaki 188 çocuk üzerinde yapılmıştır. Ergenlik döneminde çalışmaya başlayan ve yeterli düzeyde beslenemeyen çocukların büyümelerinin engellendiği tespit edilmiştir. Makale beslenme yetersizliğinin telafisinde okullarda ve işyerlerinde, hedef kitleye, bilinçli beslenme harcamasını öğretici faaliyetleri ve yine bu yerlerde, ilkokullardaki uygulama gibi, süt ve türevlerinin çocuklara dağıtılmasını önermektedir.

Makaleden Bir Alıntı:

Bu yaş grubu üzerinde yapılan bir çalışmada, Ankara Koleji öğrencilerinin boy uzunluğu ortalaması 168cm. iken, Çubuk ortaokulu çocuklarınınki 154cm. dir ve farklılık önemli bulunmuştur. Bu araştırmada, 14 yaş okullu çocukların boy uzunluğu, kolejli çocuklarınkinden kısa, Çubuk’lu çocuklarınkinden uzundur. 14 yaşındaki çalışan çocuklar ise, Çubuk’taki okuyan çocuklarda daha kısadırlar. Bu bulgu, çalışan çocukların aldıkları besinleri büyüme yerine, çalışma enerjisine dönüştürerek harcadıklarını işaretlemektedir. (s.150)

Bazı Anahtar Sözcükler:

ağaç işleri, çıraklar, beslenme, çocuk sağlığı, ergenlik

Karataş, K.(1993); “Çocuk İşgücü Sorunu: Nedenleri, Sonuçları ve Çözüm Önerileri”, HÜ Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi, Cilt 11, Sayı 1-2-3, s. 85-102.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 12

Kapsam:

Dünyada ve ülkemizde çocuk işgücü kullanımını tarihçesiyle birlikte veren çalışmada, ulusal ve uluslararası düzlemde çocuk işgücü ile ilgili hukuksal düzenlemelere de yer verilmiştir. İzleyen bölümde, çocuk işgücü kullanımının nedenleri ve yoğunlaştığı iş türleri belirtilip varolan çalışma koşullarının çocuk üzerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Makalenin sorunun çözümü bağlamında politika ve hizmet önerilerinde bulunduğu son bölümünde, kamuoyunun bilinçli ve duyarlı kılınarak toplumsal değişimin sağlanmasının önemi vurgulanmaktadır. Bu süreçte toplumun tüm kesimlerinin aktif katılımının gerekliliği belirtilmiştir.

Makaleden Bir Alıntı:

Büyüme çağındaki çocuklar, direnç kapasitesi düşük ve kas gücü zayıf olduğundan, daha çabuk yorulmaktadırlar. Bu nedenle, meslek hastalıkları ve iş kazalarına daha açık durumdadırlar. İş kazaları konusunda, özellikle gelişmekte olan ülkelerde yeterli istatistikler bulunmamaktadır. Ancak bazı gelişmiş ülkelerdeki istatistikler, iş kazaları içinde çocuk işçilerin oranının oldukça yüksek olduğunu göstermektedir. (s.96)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çocuk emeği, çalışma koşulları, uluslararası mevzuat, çocuk sağlığı, iş kazası, meslek hastalığı, toplumsal değişim

Gökler, B.(1995); “Çalışan Çocuklarda Çocuk Kimliğini Yeniden Oluşturmak”, Çalışma Ortamı, Eylül-Ekim, sayı 22, sayfa 33-35.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, Çocuk Hakları Sözleşmesi bağlamında çalışan çocukların haklarına ve konumlarına yer verilmiş; çalışan çocuklara çocuk kimliğinin yeniden kazandırılmasının neleri içerdiği sunulmuştur.

Makaleden bir Alıntı:

Özetle, “Çocuk Kimliği’nin Yeniden Kazandırılması” çalışan çocuklara yönelik, bütüncül bir koruyucu sağlık yaklaşımının ana başlığı; çocuğun erişkinler tarafından bakılması, korunulması, ve yetiştirilmesini, temel hakları doğrultusunda gerekli nitelikler sağlanarak yaşamasını olanaklı kılan bir uygarlaşma atılımının tanımıdır.(s.35)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, çocuk hakları, çocuk kimliği, çocuk sağlığı

Fişek, A.G.; “Çocuk İşçilerin Sağlık-Sosyal Sorunları Araştırması”, Çalışma Ortamı Dergisi, Mayıs, Sayı 8, s. 27-32.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 29

Kapsam:

Azgelişmiş ülkelerde büyük bir orana sahip olan tam zamanlı çalışan çocukların, önlerinde seçenek bulunmamasını çalışmalarının temel nedeni olarak alan makalede, çalışan çocukların özellikleri, küçük işyerlerindeki çocukların çalışma koşulları ve çalışan çocukların sağlık durumları ile ilgili bulgulara yer verilmektedir. Sonuç bölümünde, çocuk işçilere yönelik sosyal politikaların gözden geçirilip yeni modellerin hayata geçirilmesi gerekliliği vurgulanmaktadır. Çocukların da katılımı ile, çıraklık eğitim merkezlerini ve işyerlerini kavrayan sağlık-sosyal örgütlenmenin ortaya çıkarılması önerilmektedir.

Makaleden Bir Alıntı:

Çocukların gelecekle ilgili beklentileri ele alındığında; hem cinsiyet, hem öğrenim durumu, hem de köken bakımından farklı ve üzerinde düşünülmeye değer sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Kızlar, geleneksel yapının etkisiyle, çalışma yaşamından çekilmeyi tasarlamaktadırlar. Bu görüşün etkisi altında olanlar, araştırma kapsamındaki kız çalışanların %71,8’ini kaplamaktadır. Bu, onların gelecekteki yaşamlarını çok yakından etkilemektedir. Çünkü, nitelikli bir emeğe dönüşmek çabaları yoktur. Ama gözlemler, ekonomik zorunluluklar nedeniyle, ileri yaşlarda yeniden ve niteliksiz olarak çalışma yaşamına dönmek zorunda kaldıklarını ortaya koymaktadır. (s.29)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, işçi sağlığı iş güvenliği, beslenme, çocuk sağlığı, sağlık-sosyal sorunlar, çıraklar eğitimi

Fişek, A.G.(1993); “Çocuklar Çiçektir… Ya Çıraklar?”, Çalışma Ortamı, Mayıs, sayı 8, s. 2-7.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 3

Kapsam:

Makalede, çocukların erken yaşlarda çalışma yaşamında yer almasının boyutları üzerinde durulmuş ve çocukların, çağdaş toplumun gerektirdiği koruyucu mekanizmalardan yoksun olarak çalıştıkları vurgulanmıştır. Çalışan çocuklara özgü sağlık (ve sosyal) sorunlarının; kümenin özgül sorunlarını gözeten tümelci bir sağlık hizmeti ağı içinde ve çözülebileceği ortaya koyulmuş, çırakların çalıştıkları ortamları daha sağlıklı ve güvenli kılmanın, toplumda devinim sağlayacak en uygun müdahale noktalarından bir olduğu savlanmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Bugün çocuk emeğinin yaygın olarak kullanıldığı toplumlarda, çocuklar, erişkinlerle yanyana çalışmakta ve aynı sorunları paylaşmaktadırlar. İşyerlerindeki karşılaşılan çeşitli etmenler, çocuklar kadar erişkin işçilerin de sağlığını bozmaktadır. Örneğin, üretim sırasında ortama çıkan hidroklorik asit, çocuğun olduğu gibi, erişkin işçinin de akciğerlerini zedelemektedir. Demek ki bu toplumlar, henüz, çocuklar için özgül risk oluşturan konulara eğilme fırsatına sahip değiller. O halde, çalışma yaşamındaki çocuğu korumaya yönelik her adım, aynı zamanda erişkin işçiler için de önemli yararlar sağlayabilecektir. (s.3)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çocuk sağlığı, sağlık-sosyal sorunlar

Fişek, A.G.( 1988 ); “Çalışma Yaşamı ve Çocuk”, 2. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, 4-7 Nisan, Ankara, s. 253-264.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Ülkemizde çocuğun çalışma yaşamında yeralmasının yarattığı sorunların öneminin anlaşılmasını amaçlayan rapor, çocuk işçilerin sağlık – sosyal sorunlarını ortaya çıkarmak üzere tasarlanan bir araştırmaya dayanmaktadır. Dört yerleşim biriminde ( Ankara, Eskişehir, Bursa, Kızılcahamam ) 379 çocuk işçi ve kontrol grubu olarak 297 öğrenci üzerinde yürütülmüş olan araştırma, iki kümenin sorunlarının ve dünyalarının farklılıklarını ortaya koymaktadır. Kökenin, çocuğun çalışmasına etkisi; çalışmaya yönelmedeki temel nedenler; ilk iş ve iş değiştirme; çocuk işçilerin çalışma koşulları ve hakları konusundaki bilgi düzeyleri; çocuk işçilerin gelişme, beslenme ve sağlık durumları; bölümlerini takiben sonuç ve değerlendirme bölümüyle çalışma sonlanmaktadır.

Sunuştan Bir Alıntı:

Bu bulgular, geleneksel yöntemlerle meslek edinmek isteyen kesim üzerinde, kırsal etkinin rolünü göstermekte, bir başka yönüyle de kırsal yöreden kurtulmak isteyenlerin de bu çemberi kırmada çocuk işçiliği bir araç olarak gördüklerini ortaya koymaktadır. Ancak, sanayi kültürü almamış, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle daha yeni tanışan bu kesimin, çalışma yaşamında hem daha yüksek riske maruz kalması ve hem de gelişen dünyanın değişen koşullarına ayak uydurmakta büyük güçlüklerle karşı karşıya kalması olgusu, sosyal politikalar yönünden üzerinde titizlikle durulması gereken bir konudur. (s.254)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, iş değiştirme, çalışma koşulları, çocuk sağlığı

Fırat, M.(1998); “Çalışan Çocukların Durumu ve Bulgular, Öneriler”, 3. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, TTB Merkez Konseyi, Ekim, Ankara, s. 357-370.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 9

Kapsam:

Çocuk ve çalışan çocuk kavramlarının ulusal ve uluslararası mevzuattaki yerini vurgulamasının ardından çocukların çalıştıkları alanları kategorize eden sunuş, Yenibosna Doğu Sanayi Sitesi Çıraklık Eğitim Merkezi’ne devam eden 15 yaş altındaki 182 çalışan çocuk ile Ticaret Lisesi’ne devam eden aynı yaş grubundaki 170 okuyan çocuğu kapsayan araştırmanın bulgularına geçmektedir. Çocuk çalıştırmayı cazip kılan zincirin kırılması için öneriler sunuşun son bölümünü teşkil etmektedir.

Sunuştan Bir Alıntı:

Çalışan çocukların sıklıkla iş değiştirdiklerine tanık olundu. İş değiştirme nedenlerinin başında işveren ve işyerindeki büyüklerle anlaşamama ve kötü davranışla karşılaşma yer almaktadır. Çocukların yaklaşık %41’i bu nedenlerle iş değiştirmektedir. Bu nedenleri %19’luk oranla ücret düşüklüğü ve işin tehlikeli ve ağır olması izlemiştir.(s.363)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çocuk sağlığı, çıraklar

Bayçın, S.; Kozcu A., Ş; Öncü, S.; Özgüle, A.; Şahbaz, H.; Şahbaz, T.(1998); “İzmir-Karşıyaka Gecekondu Mahallerindeki İlkokul 5. Sınıf Öğrencilerinin Bir İşte Çalışmış Olma ve Ortaokula Devam Etme Tutumları ve Gelecekteki Meslek Beklentileri”, Çalışma Ortamı, Kasım-Aralık, sayı 41, s. 17-19.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 6

Kapsam:

Araştırma, İzmir Çalışan Çocuklar Grubu’nca yürütülmekte olan ilkokul 5. sınıf öğrencilerinin velilerinin ÇEM (Çıraklık Eğitimi Merkezi) hakkında bilgilendirilmesi projesi öncesinde, Karşıyaka ilçesi gecekondu mahallerindeki ortaokula devam etmeme riski en yüksek olan öğrencilerin, hangi ilkokullara gittiklerinin belirlenmesi ve bunu etkileyen faktörlerin ortaya çıkarılması amacıyla yapılmıştır. Gümüşpala, Cumhuriyet, Örnekköy, Yamanlar ve Küçük Yamanlar Mahallerindeki 12 ilkokul ve ilköğretim okulunun 5. sınıflarında okuyan 1634 çocuk, araştırma evrenini oluşturmaktadır. %46,6’sı kız, %53,4’ü erkek olan bu öğrencilerin ilkokulda okurken para karşılığı bir işte çalışma ve ortaokula devam edip etmeme hakkındaki görüşleri ile bunları etkilemesi olası olan, cinsiyet ve yaşadığı bölge gibi bilgiler araştırılmıştır. Bulgular, yer yer “DİE Çocuk İstihdamı Anket Sonuçları”, A.G.Fişek’in “Çocuk İşçilerin Sağlık-Sosyal Sorunları Araştırması” ve Ş. Kozcu’nun “Çıraklarla İlgili Bir Ön Çalışma” bulgularıyla karşılaştırılmıştır. Makale, sonuç ve öneriler bölümü ile bitmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

11 yaşından küçük çocuk çalıştırmak yasalarımıza göre suç olmasına karşın ilkokulda okurken para karşılığında part-time çalışma oranı %21,7 bulunmuştur. Ekonomik sıkıntılar yasaların önüne geçmiştir. Bu çocukların ilkokul bitiminde daha yüksek oranda ve eğitimlerini keserek çalışmaya başlamaları beklenen sonuçtur. Nitekim çocukların %29,8’i ortaokula devam etmeyeceğini belirtmiş veya bu soruya “bilmiyorum” yanıtını vererek kararsızlığını ortaya koymuştur. Çocukların meslek tercihlerine bakıldığında, bu bölgedeki okullarda da ilk sıraları, üniversite eğitimi gerektiren mesleklerin aldığı görülmektedir. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, çocuk işgücü anketi, çocuk sağlığı