Çalışmanın adı: Dünya’da ve Türkiye Ölçeğinde Deri Sektöründe Çocuk Emeği

Çalışmanın Türü: Doktora Tezi

Çalışmanın Yazarı: Ahmet Kemerli

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: İstanbul, 2001 (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı)

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 167

Amaç: Çocuk gelişimi yönünden çocuk emeğinin ele alınması ve emeği

belirleyen faktörlerin analatik olarak incelemesi. Çocuk emeğinin dünyadaki en son durumunun, ülke bazında iş kollarına göre incelenmesi.

İçerik: Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Çocuk gelişimi ve çocuk hukuk başlığını taşıyan birinci bölümde, çocuk kavramı üzerinde durulmuştur. Çocuk emeği ve çocuk emeğini belirleyen faktörler başlıklı ikinci bölümde, çocuk emeğinin ne olduğu tartışılmıştır. Dünya’da çocuk emeği başlıklı üçüncü bölümde, dünyada çocuk emeğinin genel durumu incelenmiştir. Türkiye ve deri sektöründe çocuk emeği ve alan araştırması başlıklı dördüncü bölümde, çocuk emeğinin yapısal unsurları üzerinde durulmuştur.

Yöntem: Literatür taraması ve alan araştırması yöntemleri kullanılmıştır. 1994 yılında çocuklara yönelik yapılmış olan DİE anket çalışmalarından, alıntılar yapılmıştır.

Alıntı: Birçok çocuk aynı zamanda hem çalışmakta hem de okula gitmektedir. Çünkü gelişmekte olan ülkelerin çoğunda okul saatleri ve günlerinin sayısı çok düşüktür. Mesela IPEC programı çerçevesinde Brezilya’da ayakkabı sektöründe yapılan bir araştırmada, çocukların büyük bir kısmının okula devam etmenin yanı sıra, günde 8 saate kadar çalıştıkları bulunmuştur. (s.68)

Anahtar kelimeler: çocuk emeği, çocuk gelişimi, çocuk işgücü anketi, çocuk işçilik nedenleri, ulusal mevzuat, ILO-IPEC

Taştı, E.(2001); “DİE Çocuk İşgücü Anketlerinin Ortaya Koyduğu Eğilimler”, (İçinde: Türkiye’de Çalışan Çocuklar Semineri), DİE Yayınları, Ankara, s.67-99.

Yararlanılan Kaynak Sayısı:

Kapsam:

Makalenin ilk kısmında, Türkiye’deki nüfus ve işgücünün genel durumu hakkında bilgilere yer verilmiştir. İkinci kısımda, çocuk işgücü anketleri hakkında genel açıklamalar yapılmış ve ankette kullanılan tanım ve kavramlara değinilmiştir. Üçüncü kısımda, çocuk işgücü anketlerinin ortaya koyduğu eğilimler, çocukların yaşam koşulları çocuğun eğitim durumu, ekonomik işlerde çalışanlar, ev işlerinde çalışanlar, çocukların çalışma nedenleri, çalışma koşulları ve gelecekten beklentileri gibi konular ele alınmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Makalede, DİE (Devlet İstatistik Enstitüsü) tarafından uygulanan Çocuk İşgücü Anketleri hakkında açıklama yapılmakta ve bu anketlerin ortaya koyduğu eğilimler karşılaştırmalı olarak verilmektedir. Ekim 1994 Çocuk İşgücü Anketi ile Ekim 1999 Çocuk İşgücü Anketi arasında kapsam farklılıkları olması nedeniyle karşılaştırmalar mevcut verilere göre 6-14 ve 6-17 yaş grupları için yapılmıştır. (s.71)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, çocuk işgücü anketi, çocuk işçilik nedenleri, çalışma koşulları

Ocakçı, A.(2001); “Türkiye’de Çalışan Çocukların Durumu”, Hacettepe Üniversitesi Dergisi, Cilt:8, Sayı:1, Ankara, Ocak-Haziran, ss.120-132.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

DİE’nin (Devlet İstatistik Enstitüsü)1994 ve 1999 yılına ait Çocuk İşgücü Anketlerinde yer alan veriler kullanılarak, çocuk işçiliği incelenmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Sonuç olarak, çocuklar birçok nedenlerle, çok değişik çalışma koşulları altında çalışmaktadırlar. Ancak, çocuk istihdamının özellikle rahatsızlık veren ve politika belirleme ve yasa çıkarma açısından öncelik alması gereken üç yönü vardır. Birincisi, önemli sayıda ve yüksek oranda çocuğun çok genç yaşta işe başlamasıdır. İkincisi, birçok çocuğun (ev hizmetleri görenler ve borç bağımlılığı altında çalışanlar gibi ) sömürü ve istismara son derece açık bir istihdam ilişkisi içinde çalışmak zorunda kalmış olmasıdır. Son olarak, birçok çocuk çok uzun saatler çalışmakta, yeterli besin, sağlık hizmeti ve eğitim olanaklarından çok ender yararlanmakta ve çoğunlukla çok düşük ücret almaktadır. (s.9)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çocuk işgücü anketi, çocuk sömürüsü, çocuk istismarı

Gürçay, C.; Kumaş, H.(2001); “Dünyada ve Türkiye’de Çalıştırılan Çocukların Profili”, (İçinde:Türkiye’de Çalışan Çocuklar Semineri), DİE yayınları, Ankara.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 31

Kapsam:

Çalışmada, dünyada ve Türkiye’de çalışan çocukların niteliği ve niceliği hakkında bilgiler verilerek, çalışan çocuklara yönelik bir profil oluşturulmuştur. Giriş bölümünden sonra, sözleşmelerde çalıştırılan çocuklardan bahsedilmiştir. Çocukların çalıştırılmasının nedenleri anlatılmış ve dünyada çalıştırılan çocuklara panaromik olarak bakılmıştır. Ardından Türkiye’de çalıştırılan çocukların hangi yaşlarda, hangi işlerde çalıştıkları gözler önüne serilmiştir. Makalede, DİE’nin 1994 ve 1999 yıllarına ait çocuk işgücü anketi verileri kullanılmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Uluslararası boyutta, çalışma yaşamına dönük kuralların tüm ülkeleri kapsayacak şekilde genel olarak oluşturulmuş olması da, sorun noktalarından birini oluşturmaktadır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyi ile iç dinamiklerinin farklılığı, yerel/lokal koşulları dikkate alan düzenlemeleri gerekli kılmaktadır. Bu ise uluslararası düzenlemelerden çok aşağılara çekilmiş çalışma yaşı uygulamalarını, bir de hafif ve ağır işler sınıflaması ile yasal buyutta ele alma çabalarını gündeme getirmektedir.

Bazı Anahtar Sözcükler:

asgari yaş, çalışan çocuklar, uluslararası mevzuat, çocuk işgücü anketi

Güneş, T.(2001); “Çalışan Çocuklar”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Nisan, 6:6-8.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 2

Kapsam:

DİE’nin (Devlet İstatistik Enstitüsü)1994 ve 1999 Çocuk İşgücü Anket’inden elde edilen veriler kullanılarak; çocuk işçilik, nedenleri ve Türkiye’deki durumu tartışılmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Dünya genelinde çocuklar daha çok deri, tuğla üretimi, altın madenciliği, tekstil, halı dokumacılığı, balıkçılık, kibrit gibi ağır işlerde çalıştırılırken; fuhuş, porno kaset üretimi, uyuşturucu üretimi vb. gibi tehlikeli işlerde de çalıştırılmaktadır. ILO 1999 tarihli 87. Genel Konferansı’nda bu koşulları içeren çocuk işçiliğini kabul edilemez olarak tanımlamış ve182 sayılı ‘‘En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi’ni’’ kabul etmiştir. Bu biçimler altında çalışan çocukların 60-70 milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir. (s.6)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk emeği, çocuk işgücü anketi, uluslararası mevzuat, ILO

Dayıoğlu, M.(2005); “Çalışan Çocukların Çalışma Hayatlarına İlişkin Genel Eğilimler”, Tes-İş Dergisi, Haziran, s.45-50

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 3

Kapsam:

DİE’nin (Devlet İstatistik Enstitüsü) 1994 ve 1999 yılındaki anketleri ve yazarın ‘‘Gender Education and Child Labour in Turkey’’ adlı eserinden faydalanarak yazdığı bir makaledir. Çalışan çocular ile ilgili istatistikler verilmiş ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Konuya cinsiyet açısında da yaklaşılmış, kız-erkek çalışma oranları konusunda önemli bilgiler verilmiştir. İlerleyen bölümlerde sektörel bazda gelişmelere yer verilmiş, enformel sektörde konunun boyutları tartışılmıştır.

Makaleden bir Alıntı:

Zorunlu eğitim yaşını aşmış çocuklar için aynı oranda bir iyileşmenin olduğunu söylemek mümkün değildir. Çalışma hayatına daha az katlmakla beraber, 15-17 yaş grubundaki çocukların hala önemli bir yüzdesi çalışmaya devam etmektedir. (s.50)

Bazı Anahtar Sözcükler:

cinsiyet ayrımı, çocuk işgücü anketi, çalışan çocuklar, enformel sektör

Baş, K.(2004); “ Türkiye’de Çocuk İşgücünü Belirleyen Etkenler: Kişisel ve Ailevi Faktörler”, Hacettepe Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:22, Sayı:1.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Bu çalışma, Türkiye’de çocuk işgücünü belirleyen faktörleri saptamak amacıyla yapılmıştır. Özellikle, çocuk işgücü ile ebeveynlerin eğitim düzeyi, geliri ve diğer hanehalkı özellikleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Ampirik analiz, Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) tarafından 1999 yılında yapılan çocuk işgücü anketiyle elde edilen veriler esas alınarak yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, çocuğun yaşı, ebeveynlerin eğitim düzeyi, ailedeki çocuk sayısı, annenin istihdamı ve yerleşim yerinin (kır veya kent olması) çocuk işgücünü belirleyen önemli faktörler olduğu saptanmıştır.

Makaleden bir Alıntı: –

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çırak eğitimi, gelir düzeyi, çocuk işgücü anketi

Balcı, Y.G.(2002); “Çocuk İstismarında Farklı Bir Boyut: Çalışan Çocuklarda Cinsiyet Ayrımcılığı ”, Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı:61, Mart-Nisan.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 14

Kapsam:

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün (DİE) 1999 yılında yaptığı Çocu İşgücü Anketi verileri kullanılarak, çocuk işçiliğine cinsiyet açısından yaklaşılmıştır. Eldeki resmi veriler kullanılarak kız ve erkek çocukların çalışma yaşamına katılma oranları üzerinde durulmuş ve yaş ilerledikçe bu oranların nasıl değiştiği gözler önüne serilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Sonuç olarak, 1999 Çocuk işgücü Anketi incelendiğinde saptanan bu bulgular ışığında, çocukların çalışması yanısıra çocuğun cinsiyetinin de bir istismar kaynağı olduğu açıkça görülmektedir. Bu isitismarın etkileri ise uzun dönemde ortaya çıkmaktadır. Kız çocuklarının kültürel ve sosyo-ekonomik nedenlerle, toplumun belirlediği role uygun, aileye ve kendi çeyizine parasal açıdan katkısı olacak, iyi bir eş ve anne olması için, seçilen işlerde meslek öğrenme amacı gütmeden çalışıp ilerleyen yaşlarda iş hayatından çekilmeleri, niteliksiz emek olarak kalmalarına neden olmaktadır. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

aile, çalışan çocuklar, çocuk istismarı, cinsiyet ayrımı, çocuk işgücü anketi, sosyo-ekonomik düzey, ekonomiye katkı

Çalışmanın adı: Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi İçin Zamana Bağlı Politika

ve Program Çerçevesi

Çalışmanın Türü: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ILO-IPEC kapsamında oluşturduğu Zamana Bağlı Politika ve Program Çerçevesi’nin

anlatıldığı kitap.

Çalışmanın Yazarı: Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: 2006, Ankara

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 63

Amaç: Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi İçin Zaman Bağlı Politika ve Program Çerçevesi’nin tanıtılması ve anlatılması.

İçerik: ILO-IPEC programı kapsamında Türkiye, zamana bağlı programlar uygulamak konusunda bir Ulusal Politika ve Program oluşturmuştur. Buna göre 2004 yılından itibaren hangi öncelikli sektörlerde zamana bağlı programların uygulanacağı anlatılmıştır. Kamu kurumları, sendikalar ve Sivil Toplum örgütlerinin nasıl bir örgütlenme yapısı içinde çalışacaklarından bahedilmiştir.

Yöntem: Tanıtım kitabı formatında kısa ve öz bir biçimde Time Bound Program çerçevesinde oluşturulan Ulusal Politika ve Program ile birlikte hedeflere ulaşmak konusunda izelencek yol anlatılmıştır.

Alıntı: Sosyal ve Ekonomik durum analizleri, 1994 ve 1999 yıllarında yapılmış olan çocuk işgücü araştırmaları, ilgili taraflardan alınan izlenimler ve bugüne kadar Türkiye’de çocuk işçiliğini önlemeye yönelik olarak yürütülen projelerden elde edilen verilerin sonuçları değerlendirildiğinde çocukların çalışmasının temel nedenleri konusunda genel bir uzlaşma ortaya çıktığı görülmektedir.

Anahtar kelimeler: çıraklar, çocuk işgücü anketi, zamana bağlı ulusal politika, zamana bağlı program çerçevesi

Çalışmanın adı: The CLM (Child Labour Monitoring) in İzmir.

Çalışmanın Türü: Araştırma –Değerlendirme Raporu (Çalışma ILO-IPEC Programı

Kapsamında yürütülmüştür.)

Çalışmanın Yazarı: Dr. Dilek Cindioğlu

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: 2003, Ankara

Çalışmanın Dili: İngilizce

Sayfa Sayısı: 39

Amaç: 2000-2003 yılları arasında İzmir’de bazı seçilmiş sektörlerde, çocuk

işçiliğini önleme programı çerçevesinde kullanılmış olan yöntemin anlatılması.

İçerik: ILO-IPEC programı çerçevesinde İzmir’de yürütülmüş olan programın hedefleri, yöntemi ve sonuçları açıklanmıştır. Bu çerçevede araba tamir işlerinde, tekstil sektöründe ve ayakkabı imalat sektöründe çalışan 15 yaşın altındaki 5890 çocuk çalışma yaşamından uzaklaştırılmış ve gerekli eğitimi almaları için ilgili okullara kayedilmişlerdir.

Yöntem: Rapor olarak hazırlanmış olan bu yayında, İzmir’de 2000-2003 yılları arasında ilgili sektörlerde çocuk işçiliğini önleme programı çerçevesinde izlenen yol anlatılmıştır. Yapılan anketlerde sorulan sorular ve izlenen metod raporun en sonunda verilmiştir.

Alıntı: The formation of this type of colloborative working group on child labour enhanced the level of institutional support available and ensured that referrals were well-coordinated at an operational level. (s.15)

Anahtar kelimeler: çalışan çocuklar, çocuk işgücü anketi, çırak eğitimi

Çolak, Ö.F.(1999); “Çocuk İşgücü ve Eğitim”, İşveren Dergisi, Cilt 37, Sayı 7, Nisan, Ankara.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 4

Kapsam:

Çocukların çalışmasının zorunlu ve zorunlu olmayan nedenlerini sıralayan çalışma, ülkemizdeki durumu DİE(Devlet İstatistik Enstitüsü) çocuk işgücü anketi verileri ışığında değerlendirmiştir. Çocuğun işgücü piyasası dışında tutulabilmesinin de kamu harcamalarında eğitimin payının artırılması ile gerçekleşebileceği vurgulanmıştır.

Makaleden Bir Alıntı:

Diğer yandan istihdam edilen 12-24 yaş grubu işgücünün %65’inin ilkokul, %11’inin ortaokul ve %16’sının lise veya dengi okul mezunu olduğu gözönüne alındığında, sekiz yıllık temel eğitim sisteminin ivedilikle oturtulmasının önemini bir kere daha göstermektedir. Çünkü beşeri sermayesi düşük işgücüne, iş yaratmanın sürekli olarak zorlaştığı üretim sisteminin etkinleşmesi, yaratılmaya çalışılan olumlu dönüşümü hızlandıracaktır. (s.13)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çırak eğitimi, çocuk işgücü anketi, çocuk işçilik nedenleri

Bayçın, S.; Kozcu A., Ş; Öncü, S.; Özgüle, A.; Şahbaz, H.; Şahbaz, T.(1998); “İzmir-Karşıyaka Gecekondu Mahallerindeki İlkokul 5. Sınıf Öğrencilerinin Bir İşte Çalışmış Olma ve Ortaokula Devam Etme Tutumları ve Gelecekteki Meslek Beklentileri”, Çalışma Ortamı, Kasım-Aralık, sayı 41, s. 17-19.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 6

Kapsam:

Araştırma, İzmir Çalışan Çocuklar Grubu’nca yürütülmekte olan ilkokul 5. sınıf öğrencilerinin velilerinin ÇEM (Çıraklık Eğitimi Merkezi) hakkında bilgilendirilmesi projesi öncesinde, Karşıyaka ilçesi gecekondu mahallerindeki ortaokula devam etmeme riski en yüksek olan öğrencilerin, hangi ilkokullara gittiklerinin belirlenmesi ve bunu etkileyen faktörlerin ortaya çıkarılması amacıyla yapılmıştır. Gümüşpala, Cumhuriyet, Örnekköy, Yamanlar ve Küçük Yamanlar Mahallerindeki 12 ilkokul ve ilköğretim okulunun 5. sınıflarında okuyan 1634 çocuk, araştırma evrenini oluşturmaktadır. %46,6’sı kız, %53,4’ü erkek olan bu öğrencilerin ilkokulda okurken para karşılığı bir işte çalışma ve ortaokula devam edip etmeme hakkındaki görüşleri ile bunları etkilemesi olası olan, cinsiyet ve yaşadığı bölge gibi bilgiler araştırılmıştır. Bulgular, yer yer “DİE Çocuk İstihdamı Anket Sonuçları”, A.G.Fişek’in “Çocuk İşçilerin Sağlık-Sosyal Sorunları Araştırması” ve Ş. Kozcu’nun “Çıraklarla İlgili Bir Ön Çalışma” bulgularıyla karşılaştırılmıştır. Makale, sonuç ve öneriler bölümü ile bitmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

11 yaşından küçük çocuk çalıştırmak yasalarımıza göre suç olmasına karşın ilkokulda okurken para karşılığında part-time çalışma oranı %21,7 bulunmuştur. Ekonomik sıkıntılar yasaların önüne geçmiştir. Bu çocukların ilkokul bitiminde daha yüksek oranda ve eğitimlerini keserek çalışmaya başlamaları beklenen sonuçtur. Nitekim çocukların %29,8’i ortaokula devam etmeyeceğini belirtmiş veya bu soruya “bilmiyorum” yanıtını vererek kararsızlığını ortaya koymuştur. Çocukların meslek tercihlerine bakıldığında, bu bölgedeki okullarda da ilk sıraları, üniversite eğitimi gerektiren mesleklerin aldığı görülmektedir. (s.19)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, çırak eğitimi, çocuk işgücü anketi, çocuk sağlığı