Çalışmanın adı: Dünya’da ve Türkiye Ölçeğinde Deri Sektöründe Çocuk Emeği

Çalışmanın Türü: Doktora Tezi

Çalışmanın Yazarı: Ahmet Kemerli

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: İstanbul, 2001 (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı)

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 167

Amaç: Çocuk gelişimi yönünden çocuk emeğinin ele alınması ve emeği

belirleyen faktörlerin analatik olarak incelemesi. Çocuk emeğinin dünyadaki en son durumunun, ülke bazında iş kollarına göre incelenmesi.

İçerik: Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Çocuk gelişimi ve çocuk hukuk başlığını taşıyan birinci bölümde, çocuk kavramı üzerinde durulmuştur. Çocuk emeği ve çocuk emeğini belirleyen faktörler başlıklı ikinci bölümde, çocuk emeğinin ne olduğu tartışılmıştır. Dünya’da çocuk emeği başlıklı üçüncü bölümde, dünyada çocuk emeğinin genel durumu incelenmiştir. Türkiye ve deri sektöründe çocuk emeği ve alan araştırması başlıklı dördüncü bölümde, çocuk emeğinin yapısal unsurları üzerinde durulmuştur.

Yöntem: Literatür taraması ve alan araştırması yöntemleri kullanılmıştır. 1994 yılında çocuklara yönelik yapılmış olan DİE anket çalışmalarından, alıntılar yapılmıştır.

Alıntı: Birçok çocuk aynı zamanda hem çalışmakta hem de okula gitmektedir. Çünkü gelişmekte olan ülkelerin çoğunda okul saatleri ve günlerinin sayısı çok düşüktür. Mesela IPEC programı çerçevesinde Brezilya’da ayakkabı sektöründe yapılan bir araştırmada, çocukların büyük bir kısmının okula devam etmenin yanı sıra, günde 8 saate kadar çalıştıkları bulunmuştur. (s.68)

Anahtar kelimeler: çocuk emeği, çocuk gelişimi, çocuk işgücü anketi, çocuk işçilik nedenleri, ulusal mevzuat, ILO-IPEC

Özener, B.; Duyar, İ.(2001); “Çalışan Çocuklar: Çarpık gelişen Bedenler”, Çalışma Ortamı Dergisi, Sayı:54, Ocak-Şubat.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 10

Kapsam:

Çalışma yaşamının çocuk bedeninde yarattığı yıpranmaları belirlemek için, kentlerdeki

atölyelerde çalışan çırak çocuklar incelenmiştir. Bunun için Ankara’da yer alan iki büyük

çıraklık eğitim merkezine,(Ahievran-Ostim) yasa gereği haftada bir gün devam eden ve diğer

günler eğitim aldıkları alanda bir işyerinde çalışarak pratik anlamda eğitimlerini sürdüren 14-

18 yaş grubundan toplam 532 erkek çırak üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Çalışan

çocuklardaki bedensel yıpranmaları saptamak için de, kontrol grubu olarak aynı sosyo-

ekonomik düzeyden öğrenci olan, daha doğrusu çalışmayan bir grup da incelenerek çalışma

hayatının çırak çocuklar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.

Makaleden bir Alıntı:

Kemiklerde gözlenen bu aşırı büyüme ve kas dokusu artışı, ne yazık ki uzunlamasına gelişimin kısıtlanması pahasına gerçekleşiyor gibi görünmektedir. Çırakların boy ve ektomorfi bileşeni yönünden düşük değerler göstermesi, ileri sürülen bu görüşe bir destek olarak yorumlanabilir. Ektomorfi bileşeninin düşük değerler göstermesi, boyun normal gelişimini sağlayamadığı anlamına gelmektedir. Vücudun diğer bileşeni olan endomorfide çalışan çocuklar aleyhine gözlenen gerilik, çalışan çocukların yeterli ölçüde yağ birikimine sahip olmadığını ortaya koymaktadır. (s.3)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çıraklar, ektomorfi, endomorfi, çocuk gelişimi, sosyo-ekonomik düzey

Çalışmanın adı: Çocuk İşçiler Çarpık Gelişen Bedenler

Çalışmanın Türü: Kitap

Çalışmanın Yazarı: Duyar, İzzet

Özener, Barış

Çalışmanın Sunuluş,

Basım yılı ve Yeri: Ankara, 2002

Çalışmanın Dili: Türkçe

Sayfa Sayısı: 224

Amaç: Çocukların çalışmasının bedenleri üzerinde yarattığı olumsuz etkileri, yapılan saha araştırmasıdan elde edilen bulguların ışığında ortaya koymaktır.

İçerik: Çalışma, çocuk işçiliğinin nasıl ortaya çıktığı ve hangi tarihsel aşamalardan geçerek günümüze ulaştığı konusunda ışık tutan satırlarlabaşlamaktadır. İşçi çocukların bedensel gelişimlerinin ne yönde etklendiğini belirlemek için, öncelikle normal bedensel gelişimin bilinmesi gerekir. Bu nedenle kitabın ikinci bölümü, insanda olağan fiziksel büyümeye ayrılmıştır. Üçüncü bölümde, insanın farklı çevresel koşullara karşı nasıl tepkiler verdiğini açıklamaya çalışan kuramsal yaklaşımlara yer verilmiştir.

Yöntem: Ankara’da yer alan iki büyük çıraklık eğitim merkezine,(Ahievran-Ostim) yasa gereği haftada bir gün devam eden ve diğer

günler eğitim aldıkları alanda bir işyerinde çalışarak pratik anlamda eğitimlerini sürdüren 14-18 yaş grubundan toplam 532 erkek çırak üzerinde bir çalışma yapılmıştır. Çalışan çocuklardaki bedensel yıpranmaları saptamak için de, kontrol grubu olarak aynı sosyo-

ekonomik düzeyden öğrenci olan, daha doğrusu çalışmayan bir grup da incelenerek çalışma hayatının çırak çocuklar üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.

Alıntı: Çalışma yaşamına erken yaşlarda giren çocukların büyüme ve gelişimlerini tam anlamıyla gerçekleştirdiklerini söylemek imkansızdır. Çalışmak, çocuk bedeninde normal dışı sapmalara yol açmaktadır. Bu etkinin bedensel değişimlerle sınırlı olmayıp ruhsal ve toplumsal alanda da tahribata yol açtığı yönündeki bulgular da düşünüldüğünde, çocuk emeğinin önüne geçilmesi gereken bir toplumsal yara olduğu konusu daha iyi anlaşılır. (s.194)

Anahtar kelimeler: çıraklar, ektomorfi, endomorfi, çocuk gelişimi, sosyo-ekonomik düzey

Tezgider, G.(1979); “Çalışma Hayatında Çocuğun Durumu Üzerine”, Çalışma Dergisi, Ocak-Nisan, s. 57-66.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: –

Kapsam:

Makalede, çocukların neden ve nerelerde çalıştıklarına yer verilmiş; gelir dağılımındaki çarpıklığa dikkat çekilmiştir. Çalışan çocuklarla ilgili anayasal boyuta deyinildikten sonra, çalışan çocukların yoğun ve acımasız bir sömürü ile karşı karşıya oldukları ortaya koyulmuş, çalışan çocukların fiziksel ve ruhsal sağlıklarının ve ahlaki gelişimlerinin bozulduğu vurgulanmıştır. Ayrıca çalışan çocukların eğitimden uzak, sosyal güvencelerden yoksun oldukları konularına yer verilmiştir. Çıraklık statüsü sorgulanmış, “öğrencilik statüsü çıraklar için daha da yoğun bir sömürünün kapısını mı açmaktadır” sorusu yükseltilmiştir. Çalışan küçüklerin çıkarlarını savunmalarını engellemek üzere, sendikalaşmalarının önlendiği vurgulanmış, bu bağlamda “çıraklık statüsü”nün olumsuz etkisine değinilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Gerçekte, her geçen gün başta asgari yaş haddinin tespit edilmesi, iş saatlerinin kısaltılması, yaptırımların etkinliğinin sağlanması olmak üzere yeniden düzenleme gereğini duyuran bu yetersiz yasa hükümleri dahi uygulanmamaktadır. Öyle ki, ülkemizde belki de en fazla çiğnenen yasa hükümleri çalışan çocukları koruyucu hükümlerdir denebilir. Örneğin çocuklar sekiz saatin dahi üzerinde çalıştırılmakta, sağlık muayeneleri hemen hiç gerçekleşmemektedir. Bu aykırılıklar çoğu zaman izlenmemekte, yaptırımsız kalmaktadır. Kaldı ki, yaptırım uygulansa da değişecek bir şey yoktur. Yasalara aykırılık halinde işverenin ödeyeceği ceza 1500 liradır. Çocuklarımızın sağlığı bu kadar ucuzdur. (s.62)

Bazı Anahtar Sözcükler:

asgari yaş, çıraklık, çocuk gelişimi, çocuk sağlığı, çocuk işçilik nedenleri, ulusal mevzuat, sendikalar, sosyal güvenlik

Özbay, H; N, Şahin vd.(1991); “Ergenlikte Benlik İmajı: Çalışan ve Öğrenci Ergenler Arasında Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Türk Psikiyatri Dergisi, Ankara, Cilt 2, Sayı 2, s. 82-96

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 22

Kapsam:

Araştırma, ülkemizde gençlerin ergenlik dönemini nasıl geçirdiklerini incelemek üzere yapılmıştır. Örneklemde biri diğeriyle karşılaştırılan iki grup vardır. Bunlar, 12-22 yaşları arasında yarı rastlantısal örnekleme tekniğiyle seçilmiş çalışan ergen grubu ve karşılaştırma yapabilmek için sosyo-ekonomik düzeyi bu gruba yakın olan öğrencilerin bulunduğu semt okullarından seçilen 11-21 yaşları arasındaki öğrenci ergenler grubudur. Araştırmada ergenliği çalkantılı bir dönem olarak geçirenlerin %17’lere vardığı ortaya çıkarılmış, dönemin karmaşık gelişim örüntülerinin ortaya konulmasına çalışılmıştır.

Makaleden Bir Alıntı:

Kuramsal olarak, bu araştırmada kullanılan ölçeklerin ölçtüğü davranışsal, duygusal, bilişsel ve vejetatif belirtilerin birbirleriyle ilişkili olması beklenmektedir. Benlik imajının göstergesi olarak alınan Offer ölçeğinden elde edilen puanlar, kişinin kendini nasıl değerlendirdiği ve kendisi hakkındaki genellemelerini yansıtmaktadır. Kendileri hakkındaki değerlendirmeyi olumlu yönde yapan kişilerin, kaygı ve depresyon belirtilerini de daha az göstermeleri beklenmektedir. Yapılan analizler toplam puanlar üzerinden. grubun bütününde ve çalışan ergenlerle öğrenci gruplarında ayrı ayrı incelenmiştir. (s.90)

Bazı Anahtar Sözcükler:

ergenlik, benlik imajı, çalışan çocuklar, çocuk gelişimi, depresyon, sosyo-ekonomik düzey

Koçak, A.(1994); “Çalışan Çocuklarda Sigara Alışkanlığı”, Çalışma Ortamı, Mayıs-Haziran, sayı 14, s. 25-31.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 5

Kapsam:

Makalede, çalışan çocuklarda sigara alışkanlığı üzerinde durulduktan sonra, sigaraya yönelik tutum ve davranış değişikliği konusuna değinilmiştir. Sigarayla ilgili eğitim programı ve bir eylem önerisine yer verilmiştir.

Makaleden bir Alıntı:

Çalışan çocuklar, sağlıklı ve güvenli çalışma koşullarının yetersizliği yanında, sosyal ve kültürel yaşam yönünden de risk altındadır. Çocukların arkadaşlar edinmek oynamak, gezmek, farklı ortamlarda bulunmak gibi gereksinimleri çalışma ortamında kısıtlanmıştır. Psiko-sosyal gelişimlerini tamamlama, gereksinimleri ise yeterince karşılanamamaktadır. Çocuk kimliğinin kaybolmasının bir göstergesi olarak, sigaraya başlama, sosyal bir risk etmenidir. Çalışan çocukları bu tür etmenlerden korumak, onları kendi kavram ve değerlerine bağlayarak çocuk kimliğini yeniden kazandırmak ile sağlanabilir. Bu nedenle çocuklar için yapılacak çok yönlü araştırmalar, çalışmalar, düzenlenecek programlar büyük önem taşımaktadır. (s.31)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çalışan çocuklar, çocuk kimliği, çıraklarda sigara alışkanlığı, çalışma koşulları, çocuk gelişimi

Aygün, T.(1998); “Çocukluk Kavramı ve Çağımızda Çocuk”, 3. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, TTB Merkez Konseyi, Ekim, Ankara, s. 350-354.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 6

Kapsam:

Kongrenin ‘‘Çalışan Çocukların Sağlığı Oturumun’da’’ yer alan sunuş, kimi tarihçilere göre yok olma sürecini yaşayan çocukluk kavramını ve bu süreç içerisinde eski anlam ve içeriğinden uzaklaşmasını belirttikten sonra, değişen ekonomik ilişkiler içinde çocuğun özel kategorisi ile, çocuk işçiliği ve tahakkümün yeni biçimlerini ele almıştır.

Sunuştan Bir Alıntı:

Çalışan çocukların toplumsal yaşamda edindiği yer, sadece işverenlerin daha az ücretle işçi çalıştırıp daha fazla kar elde etme amacının çok ötesinde bir anlama sahiptir. Çalışan çocuklar, ucuz işgücü olmanın yanında, otoriteyi meşrulaştırmak gayretindeki tahakküme dayalı sosyal hayatın en alt basamağında yer alan, kimsenin yerinde olmak istemediği “lanetliler” kesimini oluşturmaktadır. Daha da kötüsü tamamıyla toplum dışına itilmiş sokak çocuklarının gün geçtikçe artan sayısı, bu lanetli kesimi büyütmekte, farkında olmadan yeni toplumsal bölünme ve hiyerarşiler üretmektedir. (s.353)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çırak eğitimi, çocuk gelişimi, ucuz işgücü

Aygün, R.; Akdur, R.(1978); “Ankara Siteler’deki Küçük İşyerlerinin Çalışma Koşulları ve İşçilere Ait Bazı Bilgilerin Belirlenmesi Araştırması”, 1. Ulusal İşçi Sağlığı Kongresi, 19-21 Ekim , İstanbul, s. 563-580.

Yararlanılan Kaynak Sayısı: 2

Kapsam:

Araştırma, Ankara Tabip Odası’nın işçi sağlığı ve sosyal sorunlarına yönelik yapmayı tasarladığı araştırmalara katkı amacıyla, Ankara Siteler semtinden rastgele seçilmiş 100 işyerinde gerçekleştirilmiştir. Emek yoğun üretimin bir uzantısı olarak, maliyetleri düşürmek kaygısıyla küçük yaşlarda ve ucuza insangücü kullanıldığının, yine çalışma koşulları açısından, işyerlerinin sağlıklı olmadıkları ve genellikle denetimsiz çalışıldığının gözlemlendiği çalışma, ilerideki araştırmalara temel oluşturacak bir durum saptamasıdır.

Sunuştan Bir Alıntı:

Araştırmaya katılan 835 işçiden 439’u ( %62,5 ) 18 yaş altındadır. Bu bulgu, bizim gözlemlerimizi doğrulamaktadır. Aynı mal üretimi yapan büyük işyerlerinde ise, 18 yaş altı işçi sayısının %9 civarında olduğu görülmüştür. (s.564)

Bazı Anahtar Sözcükler:

çocuk işçiler, çırak eğitimi, çocuk gelişimi, işçi sağlığı iş güvenliği, ucuz işgücü